تبعید امام خمینی | کشورهایی که امام تبعید شدند

تبعید">تبعید امام خمینی کشورهایی که امام تبعید شدند" />

تبعید امام خمینی امام خمینی رحمه الله علیه, در طول زندگی پر ثمرشان, چند دفعه به کشورهای دیگری تبعید شدند در این مقاله به توضیح مختصری درباره کشورهایی که امام خمینی به ترتیب تبعید شدند, پرداخته شده است

امام خمینی در طول حیات پربرکت شان پنج هجرت مهم داشته اند که از قرار زیر است:

1ـ هجرت از زادگاه خود خمین به شهرستان اراک

2ـ هجرت از اراک به قم

3ـ تبعید از قم به کشور ترکیه

4ـ تبعید از ترکیه به کشور عراق (نجف)

5ـ هجرت از عراق به کشور فرانسه (پاریس، نوفل لوشاتو)

در این میان سه هجرت اخیر از جهات مختلفی تأثیر بیشتری در شخصیت امام خمینی و در حرکت و قیام مردم علیه حکومت پهلوی داشته است. این هجرت­ ها زمینه و بستری را برای امام مهیا ساخت تا از جهات مختلف علمی، سیاسی و اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی و عرفانی رشد یافته و با نظرات و دیدگاه­ های مختلف فکری و عملی آشنا شوند و این ره توشه ای باشد برای حرکت­های بعدی و آمادگی برای ارشاد و راهنمایی و رهبری مردم در مبارزه با ظلم و فساد حاکم بر جامعه. قطعاً اگر ایشان فقط در خمین یا اراک یا قم اقامت دائم می نمودند و مثل دیگر هم عصران خود به درس و بحث پرداخته و به مرجعیت عامه بسنده می ­کردند، شاید به تناسب وضعیت حاکم بر حوزه های علمیه آن زمان در هر دوره­ ای به مراحل عالی رشد علمی هم می­ رسیدند اما بعید بود بتوانند رهبری امتی را به عهده گرفته و آن ها را به سرمنزل مقصود برسانند.

از جهت دیگر حضور حضرت امام در محیط­ های مختلف داخلی و خارجی این امکان را فراهم آورد که علاوه بر کسب تجربیات فکری و علمی و آشنایی با فرهنگ ها و پیشرفت­ های همه جانبه­ دنیا، با توجه به وضعیت حاکم بر آن محیط­ ها، بتوانند اندیشه­ و افکار و اقدامات خود را ارائه داده و با تربیت شاگردان و یاران به طور مستقیم و غیر مستقیم با مردم و مسلمانان جهان، به ویژه ایران ارتباط بر قرار نمایند.

این هجرت­ ها، امکان ارتباط و مبادله افکار با دیگر مسلمانان و عالمان و متفکران مسلمان و مبارزان و انقلابیون را مهیا ساخت. برای نمونه اگر نبود هجرت به فرانسه، امکان ارتباط با جهانیان کمتر پیش می آمد و زمینه­ فعالیت و حمایت­ های بین المللی این همه فراهم نمی شد.

الف ـ ترکیه (بورسا)

تبعید امام خمینی به ترکیه

شب سیزدهم آبان ماه 43، نظام در اقدامی عجولانه به اقامتگاه امام رحمه الله در قم هجوم برد. حضرت امام رحمه الله با آرامش کامل از خانه بیرون آمدند و در محاصره کماندوها که وحشیانه به منزل ایشان هجوم آورده بودند، قرار گرفتند. امام رحمه الله با اتومبیل به تهران منتقل شدند و همان روز با هواپیما به ترکیه تبعید گردیدند. عصر همان روز، فرزند امام رحمه الله شهید حاج آقا مصطفی رحمه الله نیز دستگیر و روانه زندان قزل قلعه شد.

انعکاس تبعید امام خمینی در کشور

انعکاس خبر تبعید حضرت امام رحمه الله به ترکیه و دستگیری حاج آقا مصطفی رحمه الله ، قم، مشهد و تهران را به حالت تعطیل درآورد و در بسیاری از شهرها تظاهرات به راه افتاد. تظاهرات و تعطیل و اعتصاب در برخی از شهرستانها تا سی روز ادامه یافت و سیل تلگراف ها و پیام ها و اعلامیه ها در حمایت از رهبر نهضت اسلامی ایران و اعتراض به تبعید ایشان، به سوی تهران و ترکیه سرازیر گردید. در اکثر شهرها نیز مراسم نمازجماعت به عنوان اعتراض به تبعید غیرقانونی امام رحمه الله تعطیل شد و ائمه جماعات و وعاظ از رفتن به مساجد خودداری نمودند.

بازتاب تبعید امام خمینی در جهان

تبعید حضرت امام رحمه الله بازتاب گسترده ای در سطح جهان داشت. خبرگزاری ها، رسانه های گروهی، احزاب و شخصیّت های بین المللی، هریک برداشت های متفاوتی داشتند. مطبوعات وابسته به جهان خواران غرب و کارتل ها و تراست های جهانی تا آن جا که توانستند بر امام رحمه الله تاختند. در برابر، مطبوعات وابسته به بلوک شرق و کمونیست، از آن جا که امام رحمه الله حرکت پرخاش جویانه و قهرآمیزی علیه امپریالیسم آمریکا آغاز کرده بود تا حدی جانب داری کردند.

جدیت امام خمینی در مورد مبارزاتشان پس از تبعید به ترکیه

امام خمینی رحمه الله در همان نخستین لحظات ورود به تبعیدگاه بر آن شد که مبارزات خود را به صورت جدیدی پی بگیرد و تا حدّی که امکانات آن زمان اجازه می داد به نهضت اسلامی ایران تداوم بخشد. امام رحمه الله در آن زمان که از امّت اسلامی جدا شده بود و با بیان خویش نمی توانست روشنگری کند، رسالت مقدس و اسلامی مبارزه با ظلم و استکبار و تلاش در راه آگاهی و بیداری توده های مسلمان را به شیوه دیگری دنبال نمود و با ارائه مسائل جدیدی از اسلام، در حوزه های دینی و جامعه اسلامی تحوّلی بنیادین را پی ریزی کرد. امام رحمه الله نگارش تحریرالوسیله را آغاز کرد و با طرح مسائل سیاسی و اجتماعی اسلام، در کنار مسائل عبادی، در راه بی اثر ساختن شعار استعماری تفکیک دین از سیاست گام ارزنده و استواری برداشت.

ب ـ عراق (نجف)

پس از یازده ماه حضور اجباری امام در ترکیه، بنابر دلایلی رژیم شاه تصمیم می­ گیرد محل تبعید امام را تغییر دهد. در این مورد نخست از حضرت امام سؤال می شود که می­ خواهید به ایران بروید یا عراق؟ اما باز نمی­ گذارند خود امام تصمیم بگیرد، به ایشان اعلام کردند که باید به عراق بروید. (مجله ی ندا، ش 22، پای صحبت ها و خاطرات یار آفتاب) باز هجرت ناخواسته تکرار می­ شود. این بار به سوی عراق، شهر تاریخی و مرکز حوزه­ علمیه­ کهن جهان تشیع، با طلابی از سراسر جهان و با فرهنگ و وضعیت سیاسی و اجتماعی و علمی خاص خود. و با حضور مراجع تقلید معظم و بزرگی همچون؛حضرات آیات حکیم، خوئی و... حضرت امام نزدیک به 14 سال در عراق حضور داشتند. در این مدت اقدامات و فعالیت های زیادی توسط ایشان در زمینه های مختلف انجام گرفت که همه­ آنها در این نوشته قابل بررسی و توجه نیست، ولی بنابر تناسب موضوع به بعضی از آنها به طور خلاصه اشاره می­ شود.

حضرت امام از همان بدو ورود به نجف، با نخستین سخنرانی خود فعالیت­های سیاسی و روشنگرانه­ اش را خطاب به ملت ایران آغاز نمود. از طرفی با توجه به فضای باز سیاسی عراق نسبت به ترکیه و وجود حالت رقابتی بین رژیم عراق با رژیم شاه، و حضور حضرت امام در آنجا، مبارزین و انقلابیون ایران از نقاط مختلف به عراق عزیمت کردند. نجف کانونی برای مبارزات ضد رژیم گردید. یک سال پس از ورود حضرت امام به نجف اشرف و پرداخت غیر منظم شهریه به طلاب، از این تاریخ، شهریه ماهانه امام به صورت منظم درآمده و به طور مساوی و بدون تبعیض به همه­ طلاب اعم از ایرانی، عراقی، افغانی و غیره پرداخت می شود. (هفت هزار روز، ج اول، ص 275).

حضور امام در عراق این امکان را به ایشان داد، که ارتباط وسیع تر و راحت تری با دانشجویان به خصوص دانشجویان خارج از کشور بر قرار نماید. برقراری ارتباط با مبارزان مسلمان دیگر کشورها، از جمله فلسطینیان و حمایت از آنها از دیگر اقدامات امام بود که موجب مطرح شدن ایشان گردید. در جنگ شش روزه­ اعراب و اسرائیل در سال 1347 ش، امام بلافاصله پیامی منتشر کرده و در آن کمک و معامله با اسرائیل را حرام و مخالف با اسلام دانستند. (صحیفه امام، ج 2، ص 199)در آن زمان این حمایت همه جانبه از طرف یک عالم و مرجع شیعی از مسلمانان اهل سنت بی­ نظیر بود.

حضرت امام در مصاحبه 19/7/1347 ش با تایم پیرامون مسائل مختلف مربوط به فلسطین هم فرمود: «واجب است که قسمتی از وجوه شرعی مانند زکات و سهم امام به مقدار کافی به این مجاهدان راه خدا اختصاص یابد...». (همان) این مصاحبه توسط سازمان الفتح به چهار زبان عربی، ترکی، انگلیسی و فرانسه ترجمه شد و در سطحی وسیع منتشر گردید. این نخستین فتوای یک عالم شیعی بود که پرداخت زکات و دیگر صدقات را به مسلمان غیر شیعه تجویز نموده است. (همان، ص 194).

ج ـ فرانسه (پاریس)

هدف اصلی رژیم شاه از تبعید حضرت امام، دور نگه داشتن ایشان از مردم و تحت الشعاع قرار دادن ایشان در حوزه نجف اشرف بود. امّا اوج گیری نهضت و رهبری بلامنازع امام موجب شد تا رژیم شاه مجدداّ به فکر محدود کردن امام باشد. به همین دلیل با عادی سازی روابط خود با رژیم بعث عراق، رسماً درخواست کرد که دولت عراق فعالیت های امام را محدود نماید. دولت عراق توسط نیروهای امنیتی خود منزل امام را محاصره و رفت و آمدها را محدود و کنترل کرد. در نهایت سیزده سال پس از ورود حضرت امام به عراق و اقامت در نجف اشرف، با فشار دولت بعثی عراق و محدود کردن فعالیت های سیاسی، ایشان تصمیم گرفت عراق را ترک نماید. حضرت امام به همراه فرزندشان حاج سید احمد آقا خمینی و چند تن از نزدیکان و یاران خویش صبح روزپنج شنبه 13/ مهر 1357 از بصره به بغداد رفتند- روز قبل قصد ورود به کویت داشتند، اما به دلیل ممانعت دولت کویت به رغم داشتن ویزا، مجبور شدند برگردند. از این رو حضرت امام از بازگشت به نجف خودداری و شب را در بصره گذراندند- تا به پاریس بروند. عراقی ها هم موافقت خود را اعلام کردند. ایشان قبل از عزیمت و ترک عراق، پیام مهمی خطاب به ملت ایران صادر کرده و اظهار داشتند: « حال که به ناچار باید جوار مولاامیرالمومنین(ع) را ترک نمایم و از ورود به کویت با داشتن اجازه ممانعت نمودند، به سوی فرانسه پرواز می کنم. پیش من مکان معینی مطرح نیست، عمل به تکلیف الهی مطرح است. (همان، ص 481).

سفیر انگلیس در تهران، در ملاقات با وزیر کشور وقت ایران گفت: وقتی آیت الله [امام] خمینی می خواست از عراق به کویت عزیمت کند، ما از دولت دوست کویت خواستیم که او را راه ندهند و ملاحظه کردید که چنین هم شد. (هفت هزار روز، ج دوم، ص 950).

تصمیم تاریخی خروج امام برای هر دو کشور ایران و عراق غیر مترقبه بود. مقصد بعدی امام هم برای آنها محرز نبود. به همین دلیل ساواک مرکز طی تلفنگرامی به ساواکهای خوزستان، کرمانشاهان، فارس و هرمزگان در نهم مهر 57 اعلام کرد: «خمینی روز گذشته تقاضای روادید خروج از کشور عراق نموده گرچه مقصد نهائی او روشن نشده، لیکن احتمال می رود به یکی از کشورهای کویت، سوریه یا ترکیه برود. یا شاید به طور ناگهانی به کشور وارد شود. از هم اکنون در مرزهای ورودی آمادگی لازم داشته باشند تا به محض ورود اعلام و یاد شده را به تهران اعزام دارند.» (امام در آیینه ی اسناد ساواک، ج 16، ص 93 و 94) بولتن حاوی مذاکرات جلسه شورای امنیت ملی در خصوص خروج امام از عراق نیز جالب است. این مذاکرات مؤید آن است که تصمیم امام در خروج از عراق برای سران و مقامات رژیم غیر منتظره بود؛ از این رو خواهان آن بودند که دولت عراق از این امر برای مدتی جلوگیری کند و در صورت خروج امام ترجیح می دادند ایشان در ترکیه اقامت گزیند.

پس از مهاجرت تاریخی امام به سوی فرانسه، ساواک که از اقدامات ایشان مستأصل شده بود احتمال می داد ایشان با یک پرواز خارجی وارد ایران شود، لذا به ساواکی های آبادان، بوشهر، بندر عباس و زاهدان دستور داده شد در صورت ورود امام، ایشان را با یک هواپیما یا هلیکوپتر نظامی به مرکز اعزام دارند. برای سر پوش گذاشتن بر این سردرگمی در نخستین اظهار نظر، دولت وقت، شریف امامی گفت: آیت الله [امام] خمینی با عزیمت به پاریس محدودتر خواهد شد. زیرا او به علت رفت و آمد زائران ایرانی به عراق می توانست با مردم تماس حاصل نماید. لیکن با عزیمت به فرانسه این امکان وجود نخواهد داشت. (هفت هزار روز، ج دوم، ص 953) گذشت روزها نشان داد که این تحلیل آقایان غلط از در آمده و نتیجه ­ی برعکس داد.

در بدو ورود به فرانسه، اولین مصاحبه امام خمینی با رادیو ـ تلویزیون اتریش درباره علل ترک عراق انجام گرفت. حضرت امام در این مصاحبه کوتاه به سئوالات خبرنگار، در خصوص علل ترک عراق و مهاجرت به فرانسه پاسخ دادند. ایشان همچنین نظر خود را درباره تحولات آینده ایران بیان فرمودند. (صحیفه امام، ج 4، ص 244). همچنین در اظهار نظر دیگری فرمودند که: «اگر فرانسه برای ایشان کمترین محدودیتی ایجاد کند، این کشور را نیز ترک خواهد کرد.» (هفت هزار روز، ج دوم، ص 952).

با مطالعه­ دقیق دوران چهارماهه­ حضور امام در فرانسه به نتایج بسیار مهمی می­ رسیم.

نتایجی و تأثیراتی این هجرت به همراه داشت، سرنوشت قیام مردم ایران را رقم زد و زمینه­ پیروزی را مهیا ساخت. از جمله:

1- انقلاب و حرکت و قیام مردم ایران به رهبری امام خمینی در جهان مطرح شد و جهانیان با اندیشه و افکار و اهداف قیام و رهبرش آشنا گشتند.

2- مصاحبه­ ها، گفتگوها و بیانات امام و یاران امام و انقلابیون حاضر در آنجا با اندیشمندان و روزنامه نگاران خارجی باعث گردید که آن ها نگاه مثبت و تازه ­ای به نهضت و مردم ایران پیدا کنند.

3- ایجاد نگاه مثبت و جدید جهانی به اسلام و مسلمانان، به ویژه مذهب تشیع و نقش دین و مذهب در حرکت­ های سیاسی و اجتماعی.

4- رسیدن سریع پیام ها، اعلامیه­ ها و سخنرانی های امام به ایران.

5- محوریت پیدا کردن امام برای تمام گروه ­ها و احزاب مذهبی و غیر مذهبی و ایجاد وحدت بین مخالفین رژیم شاه.

6- آشنایی بیشتر و آسان دانشجویان و روشنفکران داخلی و اروپایی و آمریکایی با امام.

مقالات بروز کشوری...