مسئولیت پذیری اجتماعی چیست؟

مسئولیت پذیری یگانه گوهر ارزشمندی است که بدان وسیله انسان بر تمام موجودات جهان برتری یافته است. تاکنون از مسئولیت پذیری تعاریف فراوانی به عمل آمده است، که هر کدام جنبه ای از آن را مدنظر داشته اند. در فرهنگ نامه ی دهخدا مسئولیت به معنی تعهد ضمانت و مواظبت به امری است.

مطهری، مسئولیت پذیری را شامل ۳ عنصر می داند:

1. بشر دوستی : انسان برخوردار از ایمان در قبال همه ی افراد بشر احساس مسئولیت دارد.
2. عشق : عنصر عشق که مقدمه ی همزیستی پر از لطف در روح انسان است و مقدمه ی یگانگی و وصول به حقیقتی عالی تر از افق انسان است.
3. آزادی : سومین عنصر در مسئولیت پذیری آزادی است. انسان باید آزاد باشد تا به کمالات خود برسد، چون آزادی یعنی اختیار.

انسان در میان موجودات، تنها موجودی است که خود باید راه خود را انتخاب کند، حتی به تعبیری خودش باید خودش را انتخاب کند. پس انسان آزاد و مختار است و در مقابل این آزادی مسئولیت دارد و باید بین مسئولیت و اختیار توازنی باشد و الا هر دو بی معنی خواهند بود (مطهری، به نقل ازعلی آبادی، ۱۳۸۲).

مسئولیت پذیری اجتماعی را به ۶ دسته طبقه بندی کرده اند:

1. مسئولیت پذیری دینی
2. مسئولیت پذیری فرهنگی
3. مسئولیت پذیری سیاسی
4. مسئولیت پذیری اقتصادی
5. مسئولیت پذیری مدنی
6. مسئولیت پذیری زیست محیطی

مسئولیت پذیری از دیدگاه روان شناسان :

دیدگاه آدلر و روان شناسی فردی :

آلفرد آدلر اولین روانکاوی است که بر ماهیت اجتماعی انسان تأکید ورزیده است. به عقیده ی او، رفتار در یک زمینه ی اجتماعی رخ می دهد و انسان مجبور است به ایجاد روابط متقابل بپردازد.

آدلر جبرگرا نیست و به آزادی انتخاب و مسئولیت انسان در زندگی معتقد است. به نظر او زندگی فاقد هر گونه معنی ذاتی است و هر کسی به شیوه ی خاص خودش به زندگی معنی می بخشد. در واقع محرک اصلی رفتار بشر، هدف ها و انتظارات وی از آینده است. فرد سالم برای هدف های خود تلاش می کند که در درجه ی اول ماهیتی اجتماعی دارند (شفیع آبادی و ناصری ،۱۳۸۰).

دیدگاه پرلز، گشتالت درمانی :

فردریک پرلز، معتقد بود انسان از طریق رشد بالغ می شود و از حمایت محیطی به حمایت شخصی و استقلال نایل می آید. انسان، منفعل و فعل پذیر نیست بلکه یک سازمان دهنده ی فعال است. به عقیده ی او اشخاص سالم بدون مداخله ی نیروی های بیرونی، قادر به تنظیم خود هستند و فقط آگاهی از خود می تواند به رشد و کمال شخصیت بینجامد.

ما باید خواسته ها و آرزوهایمان را بشناسیم و بپذیریم. اگر در سراسر زندگی پدر و مادرمان را سرزنش کنیم و آنها را مسئول مشکلاتمان بدانیم، همچنان خود را کودک می پنداریم نه فرد بالغی که مسئول خویش است. پس باید به خود بگوییم: “اکنون فردی بالغ و مسئول زندگی خود هستم“. (شولتز،ترجمه ی خوشدل،۱۳۸۵).

دیدگاه اریک برن، تحلیل رفتار متقابل :

به نظر اریک برن، فرد ایده آل و با ثبات کسی است که برحسب شرایط خاص به راحتی از یک حالت “من” به حالت دیگر آن جابجا شود. آدم با ثبات از نظر بالغ، آدمی واقع بین، منطقی و مسئول است و از بازی هایی که برای انداختن مسئولیت زندگی بر دوش دیگری ترتیب یافته اند، پرهیز می کند (پروچسکا،ترجمه ی سید محمدی،۱۳۸۳).

به عقیده ی او انسان، مجموعه ای از احساسات، اخلاقیات و کنترل آگاهانه بر خود است که بر اساس هر یک از آنها می تواند در برابر عوامل محیطی پاسخگو باشد. افراد بالغ و رسیده قادرند در اغلب موارد بعد بالغ خویش را تحت کنترل بگیرند. تحلیل تبادلی روشی است که فرد را در تجزیه و تحلیل و درک رفتار خود و در کسب آگاهی و قبول مسئولیت، با توجه به آنچه در زمان حال اتفاق می افتد یاری می دهد (شفیع آبادی و ناصری،۱۳۸۰).

دیدگاه گلاسر، واقعیت درمانی :

به نظر واقعیت درمانگران، هر انسانی این استعداد را دارد که مسئول یا غیر مسئول باشد، اما اینکه به چه شیوه ای رفتار خواهد کرد، به تصمیم او بستگی دارد و نه به شرایط موجود. پیدایش نابسامانی، نتیجه ى عدم توانایی فرد در تحقق نیازهایش می باشد.

دو نیاز اساسی یعنی مبادله ی عشق و محبت و احساس ارزش، هر دو در تشکیل هویت نقش عمده ای دارند. کسی بیمار به حساب می آید که نتواند دو نیاز اساسی خود را در حیطه ی واقعیت و پذیرش مسئولیت و تشخیص موارد درست و نادرست ارضا کند (شفیع آبادی و ناصری،۱۳۸۰).

دیدگاه گوردون آلپورت و شخص سالم :

گوردون آلپورت یکی از نخستین روانشناسانی بود که توجه خود را به جای شخصیت روان نژند، به شخصیت سالم معطوف داشت. به نظر او شخص سالم فعالانه در پی هدف ها و امیدها و رؤیاهای خود است و رهنمون زندگی او معناجویی، ایثار و تعهد است. انجام کار در حد متوسط او را قانع نمی کند بلکه می خواهد کارش را به بهترین نحو ممکن به پایان برساند.

به نظر او با شناختن انتظارهای پدر و مادر، پایه ی حس مسئولیت اخلاقی و هدف های کودک گذاشته می شود و پرورش می یابد. کار و مسئولیت به زندگی معنا و دوام می بخشد. بدون داشتن کاری مهم و ارزشمند، و تعهد و مهارت، رسیدن به بلوغ و سلامت روانی میسر نیست (شولتز،ترجمه ی خوشدل،۱۳۸۵).

دیدگاه آلبرت الیس، منطقی – هیجانی :

آلبرت الیس در مورد مسئولیت و مسئولیت پذیری در زندگی معتقد است: مردمان سالم مشکلات خود را می توانند حل کنند. گر چه ممکن است به کمک دیگران نیز احتیاج داشته باشند. اما قادرند بدون کمک هم، زندگی خود را اداره کنند. آنها می توانند در عین حال که ازخود باخبرند، ازحال دیگران نیزآگاه باشند.

در مورد تعهد می گوید: کسانی که اختلالی ندارند و پریشان نیستند، گرایش به خود شکوفایی دارند و به مردم و اشیاء علاقه مندند. می توانند کوششهای خود را تغییر جهت داده و جذب امور دیگر شوند (شیلینگ،ترجمه ی آرین،۱۳۸۴).

این تفکر که دوری از مشکلات زندگی و مسئولیت ها، آسان تر از مواجه شدن با آنهاست، غیر منطقی است، زیرا دوری از یک کار، سخت تر و رنج آور تر از انجام آن است و به مشکلات بعدی می انجامد و باعث کاهش اعتماد به خود می شود. باید توجه داشت که یک زندگی راحت، لزوماً یک زندگی شاد نیست.

فرد منطقی آنچه را که باید انجام دهد، بدون شکوه ی زیاد به انجام می رساند، اگر هم از مسئولیت های ضروری اجتناب کند باید به تجزیه و تحلیل دلایل آن بپردازد. کم کم پی می برد که زندگی با مبارزه، مسئولیت و حل مشکل لذت بخش تر است. خلاصه اینکه او برای کسب استقلال و مسئولیت، تلاش می کند (شفیع آبادی وناصری،۱۳۸۰).

دیدگاه فرانکل، وجود گرایان:

افراد زیادی به جای اینکه مسئولیت یافتن راه سالم زندگی را بپذیرند، وانمود می کنند که سایق های زیستی آنها، زندگی شان را کنترل می کند. البته این ما هستیم که تصمیم می گیریم چنین افسانه ای را باور کنیم.

سارتر می گوید: “انسان غیر از آنچه از خودش می سازد، چیز دیگری نیست” این اولین اصل وجود گرایی است. (به نقل ازپروچسکا،ترجمه ی سید محمدی،۱۳۸۳).

فرانکل، پذیرفتن مسئولیت را امری ضروری می داند و قاطعانه به آن تکیه دارد. روش درمان او این است: چنان زندگی کن که گویی بار دومی است که به دنیا آمده ای، و اینک در حال انجام خطاهایی هستی که در زندگی نخست مرتکب شده بودی. هیچ قاعده ی کلی، بهتر از این نمی تواند احساس مسئولیت و حس وظیفه شناسی را در انسان بیدار کند (فرانکل،ترجمه ی صالحیان ومیلانی،۱۳۸۵).