فواید سیاه‌دانه برای سلامتی

سیاه دانه کم شناخته شده ترین دانه ها است که فواید آن سال ها نهفته باقی مانده بود تا اینکه در سال های اخیر دانشمندان شروع به بررسی و شناسایی آن کرده اند. سیاه دانه بومی مصر است و در غلاف کوچکی رشد می کند. برای خارج کردن سیاه دانه باید آب روی آن ریخته شود. دلیل اینکه به سیاه دانه، زیره سیاه می گویند این است که حاوی ماده ای به نام نیجلون کریستالی (nigellone ) است. همچنین صد ماده شیمیایی دیگر دارد که به طرق مختلف به بدن کمک می کنند.

اطلاعات کلی

سیاه دانه یک گیاه است. مردم بیش از دو هزار سال از آن برای تهیه دارو استفاده می کردند و حتی در مقبره توتان خامن نیز کشف شده است.

درگذشته سیاه دانه برای سردرد، دندان درد، احتقان بینی و کرم های روده مورداستفاده قرار می گرفت. همچنین برای چشم صورتی (ورم ملتهمه)، کیست های عفونی (آبسه) و انگل ها از آن استفاده می شد.

امروزه از سیاه دانه برای درمان مشکلات دستگاه گوارش مانند گاز، قولنج، اسهال، اسهال خونی، یبوست و بواسیر (هموروئید) و بیماری های دستگاه تنفسی مانند آسم، آلرژی، سرفه، برونشیت، امفیزم، آنفلوانزا، آنفلوانزای خوکی و احتقان استفاده می شود.

کاربردهای دیگر سیاه دانه، شامل کاهش فشارخون، کاهش کلسترول، درمان سرطان و تقویت سیستم ایمنی بدن است. ممکن است خوانده باشید که یک حق امتیاز برای پوشش دادن استفاده از سیاه دانه برای تقویت ایمنی صادرشده باشد، اما نباید فریب بخورید. وجود یک حق امتیاز، به این معنی نیست که سیاه دانه در این مورد مؤثر است.

زنان از سیاه دانه برای جلوگیری از بارداری و شروع قاعدگی و افزایش شیر استفاده می کنند.

سیاه دانه را گاهی اوقات در ترکیب با سیستئین، ویتامین ای و زعفران برای کاهش عوارض داروی شیمی درمانی به نام سیسپلاتین استفاده می کنند.

برخی مردم سیاه دانه را مستقیماً بر روی پوست می مالند تا درد مفاصل (روماتیسم)، سردرد و برخی مشکلات پوستی را کاهش دهند.

در غذا از سیاه دانه به عنوان ادویه یا طعم دهنده استفاده می شود.

چه تأثیری دارد؟

برخی شواهد علمی نشان می دهد سیاه دانه می تواند به تقویت سیستم ایمنی، مبارزه با سرطان، جلوگیری از بارداری و آرام کردن واکنش های آلرژی (به عنوان آنتی هیستامین) کمک کند اما اطلاعات انسانی کافی هنوز در دست نیست.

کاربردها و کارایی سیاه دانه بر اساس شواهد علمی

در موارد زیر تأثیر آن محتمل است:

• آسم. تحقیقات نشان می دهد مصرف عصاره سیاه دانه به صورت خوراکی، سرفه، خس خس و عملکرد ریه را در افراد مبتلا به آسم بهبود می بخشد. اگرچه سیاه دانه ممکن است به اندازه داروی تئوفیلین یا سالبوتامول مؤثر نباشد.

برای موارد زیر شواهد کافی در دست نیست:

• تب یونجه تحقیقات اولیه نشان می دهد مصرف محصولات ویژه حاوی روغن سیاه دانه، ویتامین ای، بتاکاروتن و بیوتین به صورت خوراکی در روز می تواند علائم آلرژی در افراد مبتلابه تب یونجه را کاهش دهد.

• خارش و التهاب پوست (اگزما) تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف محصولات ویژه حاوی روغن سیاه دانه، ویتامین ای، بتاکاروتن و بیوتین به صورت خوراکی در روز می تواند علائم افرادی که دچار خارش و التهاب پوست هستند را بهبود ببخشد. اگرچه استفاده از ۱۵% روغن سیاه دانه به صورت ضماد بر روی پوست به مدت ۴ هفته هیچ بهبودی در خارش یا شدت بیماری در بیماران مشابه ایجاد نکرد.

• تشنج (صرع) تحقیقات اولیه نشان می دهد مصرف عصاره سیاه دانه هر هشت ساعت یک بار به مدت ۴ هفته به صورت خوراکی می تواند تعداد حمله های تشنج در کودکان مبتلابه صرع را کاهش دهد.

• کلسترول بالا شواهد راجع به کارایی سیاه دانه در کلسترول بالا، ضدونقیض است. برخی تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف دانه های کامل سیاه دانه خردشده به میزان یک گرم و دو بار در روز پیش از غذا به مدت چهار هفته، کلسترول بد (ال دی ال) و چربی تری گلیسیرید خون را در افراد مبتلا به کلسترول بالا کاهش می دهد. اگرچه تحقیقات دیگر نشان می دهد که مصرف پودر سیاه دانه به میزان یک گرم دو بار در روز به مدت ۶ هفته کلسترول را بهبود نمی بخشد.

• فشارخون بالا تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف عصاره سیاه دانه دومرتبه در روز به مدت هشت هفته فشارخون را کمی در برخی افراد مبتلا به فشارخون، بهبود می بخشد.

• سندرم متابولیک تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف روغن سیاه دانه دو بار در روز به مدت ۶ هفته می تواند کلسترول کلی، کلسترول بد، و قند خون در افراد مبتلا به سندرم متابولیک را کاهش دهد.

• آرام کردن علائم مربوط به ترک مواد مخدر (ترک افیون) – تحقیقات اولیه نشان می دهد مصرف عصاره سیاه دانه به صورت خوراکی و سه مرتبه در روز به مدت ۱۲ روز می تواند علائم ترک افیون را کاهش دهد.

• گلودرد و تورم لوزه ها – تحقیقات اولیه نشان می دهد که مصرف ترکیبی از سیاه دانه و چانکا پیدرا (chanca piedra) به صورت خوراکی به مدت ۷ روز درد افرادی که گلودرد و تورم لوزه دارند را آرام می کند.

• مشکلات گوارشی ازجمله گاز روده و اسهال

• سرفه

• برونشیت

• آنفلوانزا

• احتقان

• تقویت سیستم ایمنی

• پیشگیری از سرطان

• ضدبارداری

• اختلالات قاعده ای

• افزایش جریان شیر

• درد مفاصل (روماتیسم)

• سردرد

• وضعیت های دیگر

شواهد بیشتری برای تعیین میزان کارایی سیاه دانه در این موارد موردنیاز است.

عوارض سیاه دانه

مصرف سیاه دانه در مقادیر کم و به صورت خوراکی (مثلاً به عنوان طعم دهنده غذا) احتمالاً در بیشتر افراد بی خطر و بدون عارضه است. روغن سیاه دانه و عصاره سیاه دانه در صورت مصرف دارویی به مدت کوتاه احتمالاً خطری ندارد. اطلاعات کافی برای مشخص کردن اینکه آیا مقادیر بیشتر و دارویی آن بی خطر است یا نه وجود ندارد. سیاه دانه در صورت مصرف موضعی می تواند موجب تحریکات پوستی شود.

ملاحظات و هشدارها

زنان باردار و شیرده: سیاه دانه به مقدار معمول غذایی در دوران بارداری خطری ندارد، اما مصرف مقدار زیاد دارویی آن احتمالاً می تواند عوارضی داشته باشد. سیاه دانه انقباض رحم را کند یا متوقف می کند. اطلاعات زیادی راجع به عوارض مصرف سیاه دانه در دوران شیردهی وجود ندارد بنابراین بهتراست جانب احتیاط را رعایت کرده و از مصرف آن اجتناب کنید.

کودکان: مصرف روغن سیاه دانه به صورت خوراکی احتمالاً برای کودکان در کوتاه مدت و به مقدار توصیه شده، مشکلی ایجاد نمی کند.

اختلالات خونریزی: سیاه دانه ممکن است انعقاد خون را کند کرده و خطر خونریزی را افزایش دهد. ازنظر تئوری سیاه دانه می تواند اختلالات خونریزی را تشدید کند.

دیابت: سیاه دانه ممکن است قند خون را در برخی افراد کاهش دهد. حواستان به علائم کاهش قند خون (هیپوگلاسمی) باشد و درصورتی که دیابت دارید و سیاه دانه مصرف می کنید، قند خون خود را به دقت تحت نظر بگیرید.

کاهش فشارخون: سیاه دانه فشارخون را کاهش می دهد. ازنظر تئوری در افرادی که فشارخون پایینی دارند، مصرف سیاه دانه می تواند موجب افت فشارخون شود.

جراحی: سیاه دانه می تواند انعقاد خون را کند نماید، قند خون را کاهش دهد، و خواب آلودگی را در برخی افراد افزایش دهد. ازنظر تئوری سیاه دانه می تواند خطر خونریزی و اختلال در کنترل قند خون و بی هوشی در حین و پس از عمل را افزایش دهد. حداقل دو هفته پیش از جراحی، مصرف سیاه دانه را متوقف کنید.

در حال حاضر هیچ اطلاعاتی در مورد تداخل دارویی سیاه دانه در دست نیست.

دوز سیاه دانه

دوز مناسب سیاه دانه، به چند فاکتور از جمله سن، سلامت و چند وضعیت دیگر بستگی دارد. درعین حال هیچ اطلاعات علمی کافی وجود ندارد که مشخص کند دوز مناسب سیاه دانه چه مقدار است. به یاد داشته باشید که محصولات طبیعی لزوماً بی خطر نیستند و دوز مصرف آن ها مهم است. اگر از محصول حاوی سیاه دانه استفاده می کنید دستورالعمل روی برچسب آن را دنبال کنید و پیش از مصرف با پزشک یا داروساز مشورت نمایید.