۹ اثر تاریخی که مولف ندارند

۱۰ اثر تاریخی که مولف ندارند

۱ تاریخ سیستان

تاریخ محلی است که در دو مرحله تالیف شده است. مرحله اول از ابتدای بنای سیستان شروع می شود و تا زمان تاج الدین ابوالفضل( ۴۴۸ ه) ادامه دارد؛ آغاز مرحله دوم از سال ۴۶۵ ه است و تا سال ۷۲۵ ادامه می یابد. مطالب کتاب در مورد مسائل سیاسی و تاریخ سیستان قبل از ورود اسلام و دوره اسلامی است و نیز در مورد تاریخ اسلام، پیامبر (ص)، خلفای راشدین، حضرت علی (ع) ، خلفای بنی امیه و بنی عباسی، تشکیل حکومت محلی صفاریان و به طور مفصل، سلطه سامانیان، غزنویان و سلجوقیان بر سیستان، ورود مغول و مطالبی در مورد خوارج و حمزه آترک (آذرک)، اوضاع جغرافیایی سیستان شامل تقسیمات جغرافیایی، آب و هوا، معادن و حدود آنها، اوضاع فرهنگی و اجتماعی سیستان شامل آداب و رسوم و طریقت مردم سیستان قبل از اسلام و علما و رجال سیستان دوره اسلامی، شعر فارسی و شاعران پارسی گوی و خراج سیستان و مقدار آن پس از فتح مسلمانان. تاریخ سیستان در سال ۱۳۱۴ با تصحیح ملک الشعرای بهار در موسسه خاور به چاپ رسیده است.

۲ تاریخ حدیث نادرشاهی

تصحیح چهار متن است: «احوال نادر شاه» از مولفی ناشناخته؛ «واقعه خرابی دهلی به عهد محمد شاه از ورود نادر شاه والی ایران» از مولفی هندی و « فتحنامه نادرشاه» برای فرزند خود رضاقلی میرزا همراه با نامه احمد پاشا به نادر شاه و جوابی که نادر نوشت که این اثر از میرزا مهدی خان استرآبادی، منشی الممالک و مورخ مشهور دربار نادر شاه می باشد. حدیث نادر شاهی با تصحیح و تحشیه و تعلیقات رضا شعبانی در سال ۱۳۵۶ در دانشگاه تهران به چاپ رسیده است.

۳ حدود العالم من المشرق الی مغر ب

جغرافیای تاریخی است که در سال ۳۷۲ هجری به نام ابوالحارث محمد بن احمد از سلسله فریغونیان تالیف شده است. کتاب دارای یک مقدمه با عنوان «گشایش کتاب» و هفت سخن است شامل اطلاعاتی در مورد کره زمین و نواحی پنجاه و یک گانه جهان و اقوام، آداب و رسوم، پادشاهان، محصولات، شغل و دین مردم هر ناحیه. خراسان ، ماوراء النهر، سند کرمان، فارس، خوزستان، جبال، دیلمان و آذربایجان از نواحی مورد بحث کتاب است. این اثر در سال ۱۳۶۲ با تصحیح منوچهر ستوده به چاپ رسیده است.

۴ عالم آرای صفوی

کتاب در سال ۱۰۸۶ هجری تالیف شده است و شرحی مفصل در مورد زندگانی، پادشاهی، کشورگشایی و کشورداری شاه اسماعیل صفوی دارد. از دیگر مطالب کتاب خلاصه ای از تاریخ زندگی اجداد شاه اسماعیل است از فیروز شاه تا شیخ صفی و سپس با بیان مفصل تر تا شاه اسماعیل و نیز تاریخ شیروانشاهان، ازبکان، خانان ماوراءالنهر، تیموریان و عثمانی، آداب و رسوم و اعتقادات مردم ایران ، رسم ها و آیین های پهلوانی، طبقات اجتماعی و عنوان ها و مناصب درباری، دیوانی، لشکری و کشوری و اصطلاحات صوفیه. این اثر با تصحیح یدالله شکری در تهران به چاپ رسیده است.

۵ مجمل التواریخ و القصص

این اثر در سال ۵۲۰ هجری تالیف شده و تاریخ مختصر عالم است عموماً و تاریخ ایران است خصوصآ. اصل کتاب بیست و پنج باب است در باره کرنولوژی تاریخ ملوک و خلفا، تاریخ ایران باستان، تاریخ ترکان، هندوان، روم، بنی اسرائیل، عرب و تاریخ انبیاء (ع)؛ وقایع تاریخی دوران اسلامی از سال اول هجری تا ۵۲۰ هجری، تاریخ سلاطین ایران معاصر خلفای عباسی؛ القاب پادشاهان، مزارات؛ وصف شهرها، دریاها و رودها و آثار تاریخی. باب بیست و پنجم در نسخ اصلی موجود نیست. این اثر نیز با تصحیح ملک الشعراء بهار در سال ۱۳۱۸ در چاپخانه خاور به چاپ رسیده است.

۶ نامه دانشوران ناصری

نامه دانشوران به دستور ناصرالدین شاه و زیر نظر عده ای از وزرا دانشمند از جمله علیقلی میرزا اعتضادالسلطنه و محمدحسن خان اعتمادالدوله تهیه شده است. کتاب در تراجم و احوال شخصیتهای ادبی، هنری، سیاسی و ... است که به ترتیب نام اشخاص تنظیم شده است و در مورد هر فرد تا حد امکان از ریشه و اصل او مطالبی دارد. به هرحال این اثر را نمی توان به یک شخص خاصی نسبت داد بلکه باید آن را از جمله آثار گروهی قلمداد نمود. این اثر در سال ۱۳۳۸ در موسسه مطبوعاتی دارالفکر قم به چاپ رسیده است.

۷ جهان گشای خاقان

متن های شبه تاریخی عصر صفوی که بیشتر به کار قصه خوانان آن دوره می آمده، بیشتر به رمان های تاریخی شباهت دارند که امروز تألیف می شود هر چند خالی از عناصر واقعی نیز نیست. از این دست متون کتاب جهانگشای خاقان است که تا چندی پیش تصور آن بود که متنی کهن است و در اوایل عصر شاه طهماسب نگاشته شده است یعنی سالهای ۹۴۸ تا ۹۵۵ و همین باعث شده است تا محققان به گمان متنی کهن به آن مراجعه کنند. درباره مؤلف متن که تنها ظاهرا در دو نسخه باقی مانده، اطلاع روشنی در آغاز نسخه ها نیامده است. در مقاله آلکساندر مورتن اشاره شده است که کتاب جهانگشای خاقان را شخصی به نام بیجن قصه صفوی خوان یا بیجن تاریخ صفوی خوان تألیف کرده است. درباره فرد اخیر احتمال قوی می رود که اصالتاً فردی گرجی بوده است و کتاب خود را در اواخر عصر صفویه نگاشته باشد. درباره بیجن اطلاع خاصی در دست نیست تنها از وی متنی درباره رستم خان سپهسالار که در ۱۰۵۵ به قتل رسیده در ۱۱۰۴ به نام تاریخ رستم خان در دست است که در آن شرح حال زندگی رستم خان و خلاصه ای از روزگار شاه صفی را آورده است. به هر حال می توان گفت که کتاب جهانگشای خاقان متنی است تألیف شده در اواخر عصر صفوی و اساسا شبه تاریخی.

۸ تاریخ شاهی

کتابی است به فارسی در باره دوران حکومت سلسله قراختائیان کرمان در سده هفتم. ناصرالدین منشی، مؤلف تاریخ شاهی را خواجه شهاب الدین ابوسعید معرفی کرده است.تاریخ شاهی مشتمل بر فصول متعددی است و در دو بخش تنظیم شده است. مباحث بخش اول عبارت است از: سیاست مدن، اخلاق و خصال پادشاهان و وزیران، لزوم دبیر و وزیر و آداب خدمتگزاری، همچنین رساله ای کوتاه از خواجه نصیرالدین طوسی در آیین کشورداری و ترجمه فصلی از جاویدان خرد ابوعلی احمد بن محمد مسکویه از عربی به فارسی. بخش دوم کتاب در باره تاریخ کرمان است و مؤلف ضمن شرح رویدادهای سلطنت قُتلُغ ترکان، به اهتمام او در امور وقفی و ذکر موقوفاتش پرداخته است. آخرین فصل کتاب که ناتمام مانده، با وقایع ۶۶۸ به پایان رسیده است.

۹ تاریخ جبل و دیلم این کتاب در زمان فحرالدوله دیلمی برادر عضدالدوله دیلمی نو شته شده است.

منصور موسوی