کمپین حمایت از خرید آثار هنری برای موزه هنرهای معاصر تهران

کمپین حمایت از خرید آثار هنری برای موزه هنرهای معاصر تهران

موزه هنرهای معاصر تهران Tehran Museum of Contemporary Art از معروف ترین موزه های ایران است و از آنجا که این موزه تجسم و نمادی برای ورود جامعه ایرانی به دنیای مدرنیسم محسوب می شود، نه تنها در حوزه هنر و معماری، بلکه در مطالعات جامعه شناسی و تاریخ اجتماعی هم اهمیت ویژه ای دارد. انگار آنچنان که مثلاً ساسانیان با ساخت بناهای قلعه دختر و کاخ اردشیر، تأسیس و استقرار حکومتشان را در تاریخ معماری ثبت کردند، این بنای مهم هم اعلام ورود جامعه ایرانی (با چهره ای متفاوت) به دنیای جدید و عزم کشور برای خروج از ساختارهای سنتی اجتماعی بود. موزه هنرهای معاصر تهران در ۲۲ مهر سال ۱۳۵۶ افتتاح شد. طراحی ساختمان موزه به عهده کامران دیبا بود که در ضلع غربی پارک لاله بنا شد. بنای این موزه با الهام از بادگیرهای ایرانی و معماری کویری ایرانی و البته معیارهایی از معماری معاصر غرب و نگاهی به (MOMA) موزه ی هنر مدرن نیویورک طراحی شده است. در واقع کامران دیبا بیش از این که طراح بنا باشد به خاطر ایده راه اندازی چنین مرکزی ـ که به نسبت آن زمان، بسیار پیشرو و جسورانه بود ـ و برای تلاش در جلب رضایت نهادهای دولتی وقت، اقناع افکار عمومی عمدتاً بدبین و مخالف و همچنین دوران مدیریتش ـ که در واقع به نوعی تداوم ایده های معمارانه اش محسوب می شد ـ مورد تقدیر قرار گرفته است.

گذشته از معماری، آنچه این موزه را مرکز توجه ایرانیان و جهانیان قرار داده و می دهد، مجموعه کم نظیری از آثار هنری است که در گنجینه موزه نگهدای می شود و به مناسبت هایی به نمایش درمی آید. این موزه شامل جامع ترین و مهم ترین گنجینه های هنر مدرن از پس از جنگ جهانی دوم تا پیش از دهه ۱۹۸۰ میلادی در خارج از اروپا و آمریکای شمالی است که شامل کارهای مهمی از جنبش های اکسپرسیونیسم انتزاعی، پاپ آرت، مینی مالیسم، مفهومی، و فوتورئالیسم و... می شود. در این مجموعه آثاری از هنرمندان نامدار و تاثیرگذار مثل پل گوگن، ویلم دکونینگ، رنوار، پابلو پیکاسو، رنه ماگریت، مارک روتکو، کلود مونه، خوان میرو، ماکس ارنست، جکسون پولاک، واسیلی کاندینسکی، هانری تولوز لوترک، فرنان لژه، آندره درن، اندی وارهول، فرانسیس بیکن، لویت، هنری مور، ادواردو چیلیدا، آلبرتو بوچینی و آلبرتو جاکومتی و... گرد آمده است. ایده ی اصلی تشکیل موزه این بود که بازدیدکنندگان برای دیدن کارهای هنری معاصر سده ی ۲۰ میلادی تنها به یک موزه بروند. چرا که اگر همه آثار موجود در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش درمی آمد، بازدیدکننده می توانست دست کم یک کار از هر هنرمند مطرح این سده را ببیند. بازارها و درآمدهای نفتی ایران از یک سو و وضعیت رکود اقتصادی نسبتاً بحرانی در اروپای آن روزها، اقبالی تکرار نشدنی بود برای موزه که امکان این خریدها را مهیا کرد. هزینه خرید و ارزش مادی این گنجینه آثار غیرایرانی در زمان خرید سه ملیون و ششصد و سی و یک هزار و صد و هفتاد و پنج دلار (!) بود. این در حالی است که در بازارهای امروزی، بعضی از آثار موجود در گنجینه به تنهایی صدها ملیون دلار قیمت دارند و یا آثار مشابه آن ها با این حدود قیمت ها خرید و فروش می شوند. مجموعه ای که در این روزها، در هیئت سرمایه ملی، چندین میلیارد دلار برآورد می شود. اما باید اذعان کرد: این ارزش مادی با اعتباری که موزه هنرهای معاصر در جامعه جهانی برای ایران به ارمغان آورده، به هیچ وجه قابل قیاس نیست. به نظر می رسد در سال های اخیر این اعتبار را به مراتب از مناظرات و مراودات سیاسی و حتی از بسیاری اقدامات در محدوده سیاست های خارجی، باید مهم تر و پایدارتر محسوب کرد.

علاوه بر ارزش تک تک آثار، این مجموعه حاوی ارزش منحصر به فردی است که باعث شده بعد از گذشت چهار دهه همچنان مورد توجه هنردوستان و پژوهشگران جهان باشد. این ویژگی؛ تمرکز بر دوره و روند معینی از تاریخ هنر (به جای خریدهای پراکنده و نامربوط) است که توانسته چهره مجموعه را بسیار غنی و نسبتاً کامل معرفی کند. بعد از انقلاب اسلامی با تغییر رویکردهای فرهنگی و با توجه به شرایط متفاوت اقتصادی و سیاسی و اجتماعی، فرصتی برای تداوم خریدها و حفظ هویت "معاصر" موزه میسر نشده است. چنانکه ـ غیر از خروج اثری از دکونینگ ـ هیچ تغییری در این مجموعه پیش نیامده و اثری به آن اضافه نشده است. به نحوی که مدیران، در کنار معماری شاخص مجموعه، به همان افتخار اولیه موزه ـ در حد دوره محدود و نسبتاً جامع مذکور ـ اکتفا کرده اند. نسبتاً جامع؛ چرا که اسامی مهمی در میان آثار گنجینه خالی است و در واقع این غیبت ها، نقطه ضعف اصلی مجموعه و تهدیدی برای اعتبار جهانی آن تلقی می شود. به نظر هم نمی رسد بتوان انتظاری برای تغییر این وضعیت ـ از طریق اختصاص بودجه و با انگیزه های مدیریتی، یا به اتکای سیاست های کلان فرهنگی کشور ـ داشت. اگر چه کشورهایی مثل قطر، با هزینه های هنگفت و در راستای سیاست تبدیل این کشور کوچک به پاتوق روشن فکران و هنرمندان، رقیب سختی برای موقعیت منطقه ای ایران شمرده می شود.

شاید به عنوان نمونه؛ پل سزان (نقاش پست امپرسیونیسم فرانسوی ۱۸۳۹ ـ ۱۹۰۶) و پیت موندریان (پیتر کورنلیوس موندریان نقاش هلندی امپرسیونیسم، اکسپرسیونیسم و نئوپلاستیسیسم ۱۸۷۲ ـ ۱۹۴۴) مشهورترین هنرمندان غایب در فهرست آثار گنجینه باشند که تدوام مسیر مورد نظر گنجینه، بدون آن ها نمی تواند کامل محسوب شود.

این مقدمه و خلاصه ای بود برای تشریح وضعیت موجود موزه هنرهای معاصر و تاکید بر اهمیت تکمیل مجموعه موجود از نگاه؛ هنری، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی. حفظ و صیانت از این ارزش ها، بدون جاگذاری حلقه های جاافتاده این زنجیر، غیرممکن می نماید. گسستگی این مجموعه (که بخشی از اهمیت آن به کمال و پیوستگی است) همواره خطری بزرگ برای همه ارزش های گنجینه خواهد بود. در کشوری که حراج های هنری آن گردش های مالی میلیاردی پیدا کرده اند، در کشوری که هر ساعت از گوشه ای ساختمانی بلند و انواع رنگارنگ مجتمع های تجاری با مبالغ هنگفت سبز می شود، تدارک هزینه خرید یکی از این تابلوها ـ که قاعدتاً به پول و منابع مالی کم تری به نسبت یک ساختمان محقر و موقت و در مقایسه با ارزش افزوده آثار هنری مجموعه موزه؛ بی فایده، احتیاج دارد ـ نباید کار چندان دشواری باشد. حداقل می توان به تکمیل و جاگذاری آخرین قطعات این پازل با مشارکت ملی و مردمی امیدوار بود.

پیشنهاد می شود: با راه اندازی کمپین "حمایت از خرید آثار هنری برای موزه هنرهای معاصر" و افتتاح یک شماره حساب عمومی، زیر نظر یکی از نهادهای معتمد و خوشنام، فرصتی برای خیرین فرهیخته، مشارکت سرمایه داران کوچک و بزرگی که به اعتبار و افتخارات پاینده جهانی ایران فکر می کنند و یا علاقه مندان به فرهنگ و هنر، ایجاد شود تا از این راه امکان تکمیل گنجینه فراهم گردد ـ پیش از آن که مقهور جریانات شتابنده جهان و منطقه باشیم. صدور اوراق مشارکت و برگه های نمادین سهام هم می تواند به جذابیت این طرح کمک نماید. یادمان باشد؛ همانطور که اقبال روزها و دلارهای نفتی تکرار نخواهد شد، فرصت های امروزی هم به سرعت از کف می روند

سعید فلاح فر