بررسی حدیثی از امام صادق در مورد دوستی/دوستت را در این سه خصلت امتحان کن!

امام صادق علیه السلام درباره این که دوستان خود را به داشتن چه خصلت هایی امتحان کنیم فرمودند برادران خود را به دو خصلت بیازمایید اگر آن دو خصلت را داشتند با آنها دوستی کن و گرنه از ایشان دوری کن, دوری کن, دوری کن آن دو خصلت این هاست پایبندی به خواندن نماز در وقت خود و نیکی کردن به برادران در روزگار سختی و آسایش

دوستی، رفاقت و برادری را می توان یکی از شاخ و برگ های درخت اجتماع و از جمله نعمت های بزرگ الهی به حساب آورد که خداوند نیز به آن عنایت خاصی دارد، تا آنجا که می فرماید:

«… وَاذْکُرُوا نِعْمَهَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً …» (آل عمران / ۱۰۳)؛ به یاد آرید نعمت های خداوند را که دشمن یکدیگر بودید و او میان دل های شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او برادر شدید.

بنابراین اسلام نه تنها دوستی و رفاقت با افراد واجد شرایط را تأیید می کند، بلکه ما را به برادری و دوستی و رفاقت امر فرموده است. چرا که مصاحبت با صالحان رنج و تعب را می بَرد، به روح و روان نشاط می بخشد و هنگام گرفتاری، بسیاری از مشکلات بدین وسیله حل می شود. و بالاتر از همه اینکه زندگی را از ابتذال و پوچی نجات می دهد و با ارزش های متعالی آشنا می کند و موجب قرب به خدا می شود.

چنانچه در روایتی پیامبر صلی الله علیه وآله می فرمایند:

«أُنْظُرُوا مَنْ تُحادِثُونَ، فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَد یَنْزِلُ بِهِ الْمَوْتُ إِلاّ مُثِّلَ لَهُ أَصْحابُهُ إِلی اللّهِ، فَإِنْ کانُوا خِیاراً فَخِیاراً وَإِنْ کانُوا شِراراً فَشِراراً…» (اصول کافی، ج ۴، ص ۴۵۱)

بنگرید با چه کسی هم سخن می شوید، زیرا هر کس که مرگش فرا رسد، در پیشگاه خداوند یارانش در برابرش مجسّم می شوند. اگر از نیکان باشند، او نیز در زمره نیکان قرار می گیرد و اگر از بدانند، او نیز در زمره بدان قرار می گیرد.

در این میان اسلام برای اینکه چه کسانی را برای دوستی خود انتخاب کنیم راهکارها و کدهایی ارائه نموده است که در این فرصت به چند نمونه از این کدها با توجه به روایات می پردازیم:

بنگرید با چه کسی هم سخن می شوید، زیرا هر کس که مرگش فرا رسد، در پیشگاه خداوند یارانش در برابرش مجسّم می شوند. اگر از نیکان باشند، او نیز در زمره نیکان قرار می گیرد و اگر از بدانند، او نیز در زمره بدان قرار می گیرد.

رسول خدا صلی الله علیه وآله می فرماید:

ای ابوذر، همنشین و دوست صالح بهتر از تنهایی است و تنهایی بهتر از همنشین بد است. (بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۸۴)

در روایتی از امام صادق علیه السلام داریم که می فرمایند: "هیچ کس را دوست خود مخوان، مگر آن که در سه ‏چیز او را بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم او را از حقّ به باطل می‏ کشاند؛ در درهم و دینار و در سفر کردن با او”. (همان)

سعه صدر در مقابل عصبانیت

در جمع های دوستانه, این طور نیست که همه امور و برخوردها رضایت بخش و با سلیقه و میل و روحیات یکایک افراد سازگار باشد. به جز معصومان(علیهم السلام)، انسان های دیگر مصون از خطا و اشتباه نیستند و ممکن است از روی عمد یا خطا لغزش هایی از سوی برخی دوستان صورت گرفته و سبب رنجش دیگران شوند.

از این رو هر یک از دوستان بر اساس حکم عقل و آموزه های دینی باید قبل از هر چیز با تمرین و ممارست، سعه صدر و قدرت لازم برای تحمل این قبیل لغزش ها را کسب کنند تا بتوانند با اخلاق نیکو و برخوردی شایسته و به دور از عصبانیت و خشم و متوسل شدن به ابزار ناروا از کنار آن ها عبور کنند و بر دوستی های خود تداوم بخشند .

بزرگان دین، ظرفیت نداشتن و برخوردار نبودن از سعه صدر و قدرت تحمل لغزش های دوستان را از جمله عوامل منفی و از صفات ناپسند دوستان دانسته و توصیه کرده اند دوستان خود را با توجه به این نکته انتخاب کنید .

بزرگان دین، ظرفیت نداشتن و برخوردار نبودن از سعه صدر و قدرت تحمل لغزش های دوستان را از جمله عوامل منفی و از صفات ناپسند دوستان دانسته و توصیه کرده اند دوستان خود را با توجه به این نکته انتخاب کنید .

امام صادق(علیه السلام) به بعضی از اصحاب خود فرمود: کسی که سه بار به تو خشمگین شد و در حق تو بد نگفت، او را دوست خود کن. (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۲۵۱)

آن حضرت در جایی دیگر می فرماید:

کسی را به علامت دوستی نشناس تا او را در سه چیز آزمایش کنی:

۱ـ به خشمش بنگر که آیا او را از حق به باطل می کشاند یا خیر; ۲ـ در درهم و دینار; ۳- مسافرت کردن.

سعدی گوید:

یار آن بـود که صبر کند بـر جفای یار ترک رضای خویش کند در رضای یار

دوست واقعی کسی است که به ستم و جفای دوست خود بردبار باشد و رضایت او را بر رضای خود مقدم دارد.

در حال بی نیازی و فقر، دوستی او عوض نشود

امام باقر علیه السلام فرمود: بدترین دوست کسی است که تو را به هنگام بی نیازیت حفظ کند و به وقت تنگدستی رها سازد. (میزان الحکمه، ج ۱، ص ۵۳)

سعدی گوید:

دوست مشمار آن که در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی

دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی

به نماز اهمیت بدهد

قرآن می فرماید: «ای اهل ایمان با آن گروه از اهل کتاب و کافران که دین شما را به بازیچه گرفتند دوستی مکنید. زمانی که شما ندای نماز بلند می کنید آن را به مسخره و بازی می گیرند زیرا آن قوم مردمی نادان و بی خردند.» (مائده، آیه ۵۷)