پروفسور حسابی؛ چهره ای ماندگار در علم فیزیک

محمود حسابی زاده ۳ اسفند ۱۲۸۱ در تهران و درگذشته در ۱۲ شهریور ۱۳۷۱ در ژنو با نام اصلی محمود خان میرزا حسابی معروف به پروفسور حسابی فیزیکدان, سناتور, وزیر آموزش و پرورش و بنیانگذار فیزیک دانشگاهی در ایران بود اندیشمند بزرگی که با دستاوردهای علمی خویش به عنوان چهره ای برجسته در جهان شناخته شد و با ممارست و تلاش فراوان, پدر علم فیزیک و مهندسی نوین در ایران لقب گرفت در ادامه بیشتر بخوانید

پروفسور حسابی؛ چهره ای ماندگار در علم فیزیک

تهران- ایرنا- پروفسور محمود حسابی بنیانگذار فیزیک نوین ایران است. اندیشمند بزرگی که با دستاوردهای علمی خویش به عنوان چهره ای برجسته در جهان شناخته شد و با ممارست و تلاش فراوان، پدر علم فیزیک و مهندسی نوین در ایران لقب گرفت و اینگونه مسیر پر فراز و نشیب دانش را هموار ساخت.

پروفسور حسابی؛ چهره ای ماندگار در علم فیزیک

محمود حسابی در ‎ 1281خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود و تا چهار سالگی در این شهر زندگی کرد. تا آنکه به دلیل انتخاب پدربزرگش به عنوان سفیر ایران در عراق، راهی بغداد شد و سپس به بیروت سفر و تحصیلات خویش را در آنجا آغاز کرد.

وی همزمان تعلیمات دینی و ادبیات فارسی را نزد مادر خویش فرا گرفت و قرآن و دیوان حافظ را از حفظ بود و بر بوستان، گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و منشات قایم مقام فراهانی اشراف کامل داشت. پروفسور حسابی همچنین با شعر، موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود و در نواختن پیانو و ویولن مهارت داشت. به زبان های فرانسه، انگلیسی، آلمانی و عربی سخن می گفت و بر زبان های سانسکریت، یونانی، لاتین، پهلوی، اوستا، ترکی و ایتالیایی نیز مسلط بود.

حسابی در دانشگاه سوربن فرانسه در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت و در 25 سالگی دانشنامه دکتری فیزیک خود را با ارایه رساله ای تحت عنوان «حساسیت سلول های فتوالکتریک» با درجه عالی دریافت کرد.

پروفسور حسابی با دانشمندان صاحب نام و مشهور جهان از جمله «آلبرت اینشتین، شرودینگر، بورن، فرمی و چندین فیزیکدان دیگر» و همچنین علمای بزرگی همچون «راسل و آندره ژید» همکاری و تبادل نظر داشته است. او در 1367 خورشیدی به عنوان مرد علمی سال جهان معرفی و بزرگترین نشان علمی کشور فرانسه یعنی «کومان دوردولالژیون دونور» برای تئوری «بی نهایت بودن ذرات» به وی تقدیم شد.

او بنیانگذار موسسه ژئوفیزیک و پایه گذار انجمن موسیقی ایران بود و به اقدام هایی همچون تشکیل فرهنگستان زبان ایران، تدوین قانون و ایجاد موسسه استاندارد، تاسیس نخستین بیمارستان خصوصی ایران به نام «گوهرشاد»، بنیانگذاری مرکز مخابرات اسدآباد، تعیین ساعت رسمی کشور، نصب و راه اندازی نخستین دستگاه رادیولوژی در ایران، پایه گذاری نخستین مدرسه عشایری، ایجاد نخستین رصدخانه نوین در ایران همت گماشت.

سرانجام پرفسور محمود حسابی در ‎ 12شهریور‎ 1371خورشیدی هنگام معالجه بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو دیده از جهان فرو بست. آرامگاه این اندیشمند بنابر درخواست وی در زادگاه خانوادگی او در شهر دانشگاهی تفرش قرار دارد.

ایرج حسابی درباره بخش هایی از زندگی محمود حسابی گفت: وی معتقد بود که انسان تا 60 سالگی باید بخواند و فرا بگیرد و پس از آن به دیگران بیاموزد و بعد از مرگ نیز بایستی استخوان هایش به مردم خدمت کند و اینگونه فکر کردن به پیشرفت در علم لحظه ای او را رها نکرد.

وی با اشاره به فعالیت های این اندیشمند پس از بازگشت به کشور، تصریح کرد: هنگامی که در ایران شروع به کار کرد، دولت وقت خواستار تهیه نقشه سراسری راه بوشهر به بندر لنگه شد. زمانی که حتی وسایل اندازه گیری وجود نداشت و با کمترین امکانات کار در آنجا صور می پذیرفت. اینگونه در زیر زمین وزارت دارایی کوره ساختند و از آن واحدهای متر و کیلو درست کردند و به مردم رساندند تا بدانند متر و کیلو چیست. همچنین این استاد در وزارت فرهنگ دریافت که آموزش کشورمان بر پایه مکتب است و از علوم نوین استفاده نمی شود. به همین دلیل در دارالفنون مشغول به کار شد و اینگونه دارالمعلمین عالی شکل گرفت. پس از این موضوع بنیان بسیاری ار موسسه های علمی در کشور ایجاد شد و بدین ترتیب مدرسه های قیاس و اوزان آغاز به کار کردند و رصد خانه همدان، فرهنگستان و دانشسرای عالی تاسیس شدند.

فرزند محمود حسابی در ارتباط با چگونگی برخورد دانشمندان دیگر کشورها با موزه و کتابخانه پرفسور حسابی بیان داشت: تعدادی از میهمانان خارجی شامل استادان برجسته دانشگاه های مختلف به بازدید از موزه و کتابخانه این استاد می پردازند، کتاب های نادر و کمیاب را مشاهده می کنند و با علاقه ای خاص از آن عکس می گیرند، همچنین گفت وگوها و نامه نگاری های این اندیشمند را با برتراند راسل، آندره ژید و دیگر دانشمندان می خواندند و از اندیشه های او لذت می برند.

ایرج حسابی از مهم ترین فعالیت های پرفسور حسابی به تاسیس مرکزهای علمی و پژوهشی فراوان در کشور اشاره کرد و یادآور شد: تاسیس مرکزهای علمی نظیر مدرسه مهندسی وزارت راه، دارالمعلمین و دانشسرای عالی، نوشتن قانون دانشگاه، تاسیس دانشگاه تهران و بنیانگذاری دانشکده های فنی و علوم از جمله اقدام های علمی این ریاضیدان بود. همچنین می توان به ساخت نخستین رادیو در کشور، نخستین نقشه برداری از راه ساحلی سراسری بنادر میان خلیج فارس، پایه گذاری مرکز تحقیقات و راکتور اتمی دانشگاه تهران، نخستین نقشه راه تهران به شمشک،تأسیس مرکز عدسی سازی- دیدگانی- اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران، نخستین رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران، وزیر فرهنگ در دولت محمد مصدق، تشکیل و ریاست کمیته پژوهشی فضای ایران و عضو دایمی کمیته بین المللی فضا، برپایی سازمان انرژی اتمی و عضو هیات دایمی کمیته بین المللی هسته ای اشاره کرد. او همچنین سناتور انتصابی شهر تهران در دوره های اول، دوم و سوم مجلس سنای ایران بود.

پرفسور حسابی به دلیل آنکه همواره در انتظار یک اختراع جدید بود بیشتر جزوه می نگاشت تا هرسال مطالب تازه به آن اضافه شود اما با اصرار زیاد دوستان و دیگر دانشمندان، ده ها جلد کتاب، رساله و مقاله از او به یادگار مانده که در سه زمینه فیزیک، زبان فارسی و پژوهش های فرهنگی است. وی در موضوع فیزیک، علاوه بر رساله دکتری درباره حساسیت سلول های فوتوالکتریک، 6 جلد کتاب و 6 مقاله منتشر کرد.

فرزند پروفسور حسابی در ارتباط با مقاله های وی توضیح داد: «تفسیر امواج دو بر در شش رساله» با عنوان A Strain Theory of Matter درباره ماهیت ماده، مقاله ای در ارتباط پیشنهاد تفسیر قانون جاذبه عمومی نیوتون و قانون میدان الکتریکی ماکسول چاپ شده در گزارش ذرات اصلی در دانشگاه کمبریج انگلیس، مقاله ای درباره ذرات پیوسته Continuous چاپ شده به وسیله آکادمی علوم امریکا، مقاله ای در ارتباط مدل بی نهایت گسترده در نشریه فیزیک فرانسه، رساله ای درباره با نظریه ذره های بی نهایت گسترده از جمله مقاله های این اندیشمند به شمار می رود.

ایرج حسابی با عنوان اینکه این استاد حدود 70 سال در ایران کار علمی کرد، بیان داشت: وی به پایه گذاری فرهنگستان اول همت گماشت و به منظور برآورد سازی علمی و برای اینکه زبان علمی ایران، زبان فارسی باقی بماند، یک فرهنگ حسابی تدوین کرد که شامل میلیون ها واژه درباره ریشه یابی است و همچنین رساله ای با نام توانایی زبان فارسی دارد که با معادله های ریاضی ثابت کرد هیچ زبانی توانایی زبان فارسی را دارا نیست. 237 سفر نامه از تمام ایران و جهان را با دقت فراوان نوشت و بیش از 480 هزار برگ سند از وی به زبان های آلمانی، روسی، ایتالیایی، فنلاندی، عربی و .. به یادگار مانده است.

فرزند این اندیشمند درباره آخرین خواسته های پدر خویش گفت: این استاد اعتقاد عمیقی داشت که ایران جزیره هوش و ذکاوت است. می گفت من در بسیاری از کشورها درس داده ام اگر برای مردم این نواحی چندین بار باید توضیح می دادم تا متوجه شوند اما ایرانیان تنها افرادی بودند که با یکبار توضیح دادن درس را درک می کردند. او همچنین معتقد بود:«به جای محصول صنعتی باید عادت صنعتی را به کشور بیاوریم. نباید بگذاریم کارخانه های قدیمی کشور تعطیل شوند و همه چیز را وارد کنیم. انقلاب اسلامی استثنا است و نباید آن را رها کرد تا خدای ناکرده نابود شود. باید رفت به طرف پژوهش؛ هر جنس بازرگانی که وارد می شود 4 تن را مشغول و هر جنس تولیدی هزار تن را پس به جای تعدد دانشگاه ها در هر نقطه ای، بیاییم تکنسین و کارورز تربیت کنیم و از استادان بزرگ صنعت دعوت به کار کنیم.»