بررسی علل تحریم تکنولوژی ایرانیان

هفته گذشته با حذف تعدادی از اپلیکیشن های کسب وکارهای ایرانی از فروشگاه نرم افزار اپل بحث تحریم های تکنولوژی ایران بار دیگر به موضوع داغ فضای مجازی تبدیل شد تعدادی ازمهم ترین و پراستفاده ترین اپلیکیشن های ایرانی در فاصله ای کوتاه و بدون مشخص شدن دلایل حقوقی معین از فروشگاه نرم افزار اپل حذف شدند اپل تاکنون درخواست ها و اعتراض های ایرانیان برای بازگرداندن اپلیکیشن ها را نادیده گرفته است در مکتوب زیر نظرات کالین اندرسون محقق در زمینه علوم کامپیوتری و بی طرف شبکه ای در واشنگتن دی سی را در باب مسدود شدن سرویس های گوگل و نیز حذف اپلیکیشن های ایرانی در AppStore را ذکر کرده این در ادامه بیشتر بخوانید

حذف تعدادی از اپلیکیشن های کسب وکارهای ایرانی از فروشگاه نرم افزار اپل، بحث تحریم های تکنولوژی ایران بار دیگر به موضوع داغ فضای مجازی تبدیل شد. کالین اندرسون، محقق علوم کامپیوتری و بی طرفی شبکه ای معتقد است رفتارهایی نظیر حذف اپلیکیشن های ایرانی به دلیل غیرقابل پیش بینی بودن ترامپ و کنگره آمریکا انجام می شود. بنابراین هدف اصلی کارزارهای اعتراض به قوانین تحریمی وضع شده از سوی دولت آمریکا باید متوجه قوانینی باشد که از سوی اوفک وضع شده و کاملا تفسیرپذیر و بدون چارچوب و خطوط راهنمای مشخصی است.

هفته گذشته با حذف تعدادی از اپلیکیشن های کسب وکارهای ایرانی از فروشگاه نرم افزار اپل بحث تحریم های تکنولوژی ایران بار دیگر به موضوع داغ فضای مجازی تبدیل شد. تعدادی ازمهم ترین و پراستفاده ترین اپلیکیشن های ایرانی در فاصله ای کوتاه و بدون مشخص شدن دلایل حقوقی معین از فروشگاه نرم افزار اپل حذف شدند. اپل تاکنون درخواست ها و اعتراض های ایرانیان برای بازگرداندن اپلیکیشن ها را نادیده گرفته است.

اعتراض هایی که به امضای طومار و پخش هشتگ در شبکه های اجتماعی محدود نشد و پای مقامات وزارت ارتباطات و وزارت خارجه را هم به موضوع بازکرد. به رغم اعتراض ها، نداشتن شناخت دقیق از دلایل حقوقی تحریم های تکنولوژی، رفتار متفاوت شرکت های تکنولوژی با کاربران ایرانی و منتشر نشدن اطلاعات بیشتر از سوی شرکت تحریم کننده - اپل - شناسایی دقیق تر ابعاد حقوقی این تحریم ها را با دشواری روبه رو کرده است.

**حذف اپلیکیشن کسب وکارهای ایرانی از روی App Store سروصدای زیادی طی چند روز گذشته در فضای رسانه ای دنیا ایجاد کرده است. استناد اپل قانون تحریم های ایران است، اما سوال این است وضعیت فعلی تحریم های تکنولوژی آمریکا چیست و آیا تغییر جدیدی در قانون اتفاق افتاده که چنین حرکتی علیه ایرانی ها شدت گرفته است؟

از دیدگاه قانونی، در ماه های اخیر تغییر زیادی در وضعیت تحریم های آمریکا علیه ایران رخ نداده است و همچنین برجام به غیر از چند صنعت مشخص اساسا به مسائل مرتبط با دیگرشرکت های آمریکایی در ایران نپرداخته است. مهم ترین مقررات تحریم تکنولوژی درباره ایران مجوز عمومی نسخه GL- D1 یا به عبارتی (General Licence-D1) است که در فوریه سال 2014 صادر شد.

در پی اعتراض فعالان حقوق دیجیتال به دولت که مسدود کردن دسترسی ایرانیان به ابزارهای ارتباطی زیر پاگذاشتن حق آنان است کنگره آمریکا درنهایت هنگام وضع قوانین تحریمی جدید درسال 2010 تمهیداتی در نظر گرفت که قوانین تصویب شده روی میزان دسترسی کاربران اینترنت تاثیر نگذارد. در نتیجه دفتر کنترل سرمایه های خارجی(OFAC) نیز کم کم معافیت هایی را در زمینه ارائه قانونی محصولات مختلف به ایرانیان اعمال کرد.

این مجوزعمومی به شرکت های آمریکایی اجازه می دهد تا خدمات، نرم افزار و سخت افزارهای ارتباطات شخصی را به ایران عرضه کنند. متن این مجوز در بردارنده فهرستی از اقلام و قواعد پیرامون آنهاست. نکته قابل توجه جنبه شخصی ارتباطات است. مثلا، طبق این مجوز اپل حق قانونی فروش آی فون به اشخاص ایرانی و غیر دولتی را دارد اما اجازه برپایی فروشگاه اپل (Apple Store) در تهران را ندارد.

**اما به نظر می رسد در تفسیر قوانین OFAC بین شرکت های آمریکایی هماهنگی وجود ندارد. مثلا در گوگل سرویسی مانند Gmail باز است اما سرویس Analytics (ابزار آمار بازدیدکنندگان سایت) در ایران مسدود است. الان شرکتی مانند اپل باید چه کاری انجام دهد تا از خدمات رفع محدودیت شود؟

این یک مثال عالی در زمینه محدودیت های مجوز GL- D1 است. همان طور که اشاره شد شرکت های آمریکایی به طور کل اجازه ارائه هرگونه خدمات (اعم از پولی و رایگان) به ایرانی ها را ندارند، مگر اینکه مجوز داشته باشند. البته این مجوز عمومی تنها امکان ارائه ابزار ارتباطی شخصی را می دهد و یک چک سفید شامل همه خدمات اینترنتی نیست. این یعنی محدودیت هایی وجود خواهد داشت. هدف تحریم های آمریکا همچنان اعمال محدودیت های تجاری روی ایران است که شامل تجارت الکترونیک و استارت آپ های ایرانی نیز می شود.

نه تنها خدمات تجاری غیر مجاز دانسته شده، بلکه تفسیر نوع خدمات نیز به عهده خود شرکت ها گذاشته شده است که در عمل ابهامات زیادی ایجاد کرده است. هر قدر روند دریافت مجوز برای یک شرکت و همچنین تعریف محصول یا خدمات ارائه شده با عنوان «ابزار ارتباطی شخصی» مشکل تر باشد، عرضه آن هم از سوی شرکت مربوطه نیز غیرمحتمل تر خواهد بود. به همین دلیل است که ابزارهای برنامه نویسی و خدمات میزبانی مانند AppEngine یا تبلیغات و Analytics گوگل مسدود است.

شرکت ها سعی می کنند محتاط باشند وگاهی زیاده روی می کنند. مثلا شرکت گوگل کل خدمات AppEngine را مسدود کرده تنها به این دلیل که کسی برای میزبانی از ایران از آن استفاده نکند. زبان فارسی نیز به همین دلیل به کندی مورد پشتیبانی قرار می گیرد. اپل احتمالا تحریم آمریکا و موضوع App Store را درست تفسیر کرده است.

فروشگاه App Store به برنامه نویسان ایرانی اجازه می دهد تا برنامه های خود را به دنیا یا سایر ایرانیان صادر کند. مجوز GL-D1 اجازه دسترسی ایرانیان به این اپ استور است اما مجوزی برای انتشار و میزبانی برنامه های ایرانی در آن نیست. این تمایز، بسیار مهم است. به همین دلیل، اپل باید برای دریافت مجوز انتشار برنامه های ایرانی مجوز جدید و جداگانه ای از OFAC دریافت کند. مشخص نیست که اپل قادر به دریافت این مجوز باشد.

اجازه به ایرانیان برای ورود به حوزه تجارت بین المللی از طریق یک شرکت آمریکایی برخلاف بخش هایی از قوانین تحریم هاست در واقع یکی از اهداف تحریم ها همین بوده و معلوم نیست OFAC بتواند چنین مجوزی را بدون کسب تکلیف از کاخ سفید یا کنگره آمریکا صادر کند.

**رفتار متناقض شرکت های آمریکایی با ایرانیان با توجیه وجود داشتن تحریم قابل درک نیست چرا نشانه های متفاوتی ارسال می شود؟ نحوه پیاده سازی تحریم ها دقیقا چگونه است؟

جنب مهمی از تحریم ها که معمولا به درستی درک نمی شود، این است که این تصمیمات شرکت ها با ریسک گرفته می شود نه یک قاعده مشخص. قوانین تحریم ها پیچیده است و عمدتا هیچ رهنمود مشخصی به شرکت ها ارائه نمی شود. دولت آمریکا آیین نامه ها و خط مشی را تدوین کرده است ولی تفسیر و اعمال آنها به عهده خود شرکت هاست که نتایج بین شرکت ها متفاوت است.

این ریسک ها می تواند اقتصادی نیز باشد. به عنوان مثال، شرکت ها باید در ارزیابی های خود وضعیت برجام را نیز در بازگشایی خدمات به ایرانیان در نظر بگیرند. این ارزیابی ها در پاسخ به تغییرات ژئوپلیتیک یا بازرسی های OFAC از سایر شرکت ها تغییر می کند. بسیاری از شرکت ها از آنجا که امکان جداسازی خدمات و محصولات مجاز و غیرمجاز خود را ندارند ترجیح می دهند به طور کل دسترسی ایرانی ها را قطع کنند.

من بارها از مسوولان شرکت های مختلف شنیده ام که می گویند علاقه به ارائه خدمات به ایران را دارند اما منابع مهندسی لازم برای تخصیص به این کار را در حال حاضر ندارند. شاید بتوان به جرات گفت که اصلی ترین دغدغه کنونی شرکت های آمریکایی، ترامپ و کنگره است.

اگر ترامپ تصمیم بگیرد که فشار روی ایران را بیشتر کند، یکی از تاکتیک های اصلی بازرسی شرکت هایی است که در ایران کسب وکار دارند.دولت ترامپ به اندازه اوباما موضع روشنی در مورد حقوق اینترنت ارائه نکرده است به همین دلیل، آینده نامعلوم است. در نظر داشته باشید که جریمه نقض قوانین تحریمی، خیلی راحت به میلیون ها دلار هم می رسد. به همین دلیل بیشتر شرکت ها ترجیح می دهند ریسک کمتری متحمل شوند و از ایران دوری می کنند.

**اخیرا ایرانیان اعتراض هایی را علیه این اقدام اپل روی اینترنت سامان داده اند، به نظر شما چنین کارزارهایی تا چه حد می تواند در رفع تحریم ها موثر باشد و به نظر شما فشار به شرکت ها موثر است یا دولت ها؟

بعد از مجوز GL- D1 نیز فشارهای مختلفی برای رفع تحریم های اینترنتی وجود داشت. تجربه من این بود که این اقدامات وقت زیادی برد و موفقیت محدودی داشت. تاکتیک ما این بود که یک شرکت را در انظار عمومی خجالت زده کنیم، اما بعد از چندبار استفاده از این تاکتیک اثر خود را از دست داد.

بعضی مواقع با وجود هفته ها تلاش برای یک محصول خاص شرکت هیچ اقدامی نمی کرد و این تلاش ها به جایی ختم نمی شد. اگر مثلا گوگل سرویسی را می گشود و سرویس دیگری را می بست مجددا باید همان قدر تلاش برای سرویس جدید انجام می شد. به نظر می رسد وصله کاری شرکت ها انرژی زیادی می برد؛ بهتر است قوانین تحریم های آمریکا را هدف قرار دهیم چون در نهایت OFAC است که محدوده مسوولیت شرکت ها را مشخص می کند.

اگر یک مجوز عمومی صادر شود تکلیف همه شرکت ها روشن است تجربه ما با مجوزهای عمومی مثبت بوده هرچند فرآیند آن کند است. آنچه لازم است مداخله کاخ سفید است و بزرگ ترین مانع در حال حاضر نامشخص بودن موضع دولت ترامپ است. اگر هدف ترامپ، خروج از برجام باشد بر اولویت شرکت های آمریکایی تاثیر می گذارد. شرکت ها ریسک کمتری متحمل خواهند شد و حتی ممکن است اقدامی برای اخذ مجوز هم نکنند حتی اگر OFAC تمایل به صدور مجوز داشته باشد.

**چه رویکردی می تواند به حمایت بین المللی از کارزار مقابله با تحریم های تکنولوژی منجر شود؟

سال هاست که چندین گروه و تشکل در آمریکا پیرامون این مسائل فعالیت دارند. برخی فعالان دراینجا تلاش دارند با مذاکره با سیاست گذاران درباره حذف تعدادی از برنامه های کاربردی ایرانی از اپ استور، تجدید نظر در قانون تحریمی GL- D1 را درخواست کنند. با وجود این، مردم ایران، بهترین نماینده خودشان هستند و بیشتر از هر کس دیگری می توانند خطرات اعمال محدودیت های تحریم ها را نشان دهند.

هرچه صدای اعتراض خود مردم قوی تر باشد، تعداد بیشتری از مردم آمریکا اهمیت به روز رسانی قوانین تحریمی را درک می کنند. طی دو سال اخیر، فعالیت های زیادی در رسانه های بین المللی پیرامون جامعه استارت آپی ایران انجام شده است.تاثیرات مخرب این تحریم ها بر زندگی مردم باید روشن شود تا مردم آمریکا به حمایت از آنها اقدام کنند.

**و نکته آخر؟

یکی از ارزشمندترین درس هایی که از قانون GL- D1 گرفتم این است که فهمیدم مردم معمولا می خواهند کار درست را انجام دهند. زمانی که انگیزه اقتصادی وجود ندارد، باید راه های انگیزشی دیگر برای جلب توجه مردم را ایجاد کنیم. بسیاری از دست اندرکاران GL- D1 به این قانون به چشم یک دستیابی بزرگ نگاه می کنند که واقعا مرا شگفت زده می کند. مردم آمریکا بعد از فهمیدن شدت نتایج منفی تحریم بر زندگی مردم ایران، حیرت زده خواهند شد و حاضر به انجام هر کاری برای کمک و ایجاد تغییر هستند.