زمین لرزید، قلب مردم هم ...

زمین لرزید, قلب مردم هم زمین لرزه و به طور کل دیگر بلایای طبیعی, علاوه بر آثار مخرب فیزیکی, تاثیرات روانی جبران ناپذیری هم دارند در این میان بسیاری از رسانه ها در افزایش استرس مردم و احساس ناامنی در سطح جامعه, نقش بسزایی دارند در این مقاله به این موضوع پرداخته شده است

وقوع بلایای طبیعی در ایران امری بدیع نیست. تاریخ این سرزمین با چنین رویدادهایی عجین بوده و مواجهه با آنها همواره مورد انتظار است. بااین حال، میزان آمادگی ما در این مواجهه کافی نیست و هربار با وقوع مجدد یک فاجعه آن را بسان پدیده ای نوظهور می بینیم و به فکر چاره اندیشی می افتیم. واقعیت وجود چنین فضایی و تبعات ناشی از آن، نشان می دهد که جو روانی مستولی بر مردم و مسئولان در ایام فاجعه آمیز شایسته ارزیابی و مدیریت است.

تردیدی نیست که آموزش عمومی و تجهیز مردم به آگاهی از چگونگی مواجهه با بلایا و تبعات عدم مقابله متناسب و منطقی با آنها ضروری است. یکی از اولین نتایج بروز یک فاجعه عمومی، ازبین رفتن حس امنیت است. امروزه با گسترش فوق العاده شبکه ها و منابع اطلاع رسانی، بسیاری از فجایع و مصائبی که در گذشته انتشار قابل توجهی نمی یافتند و تنها در مقیاسی محدود مورد توجه بودند، با جزئیاتی دقیق به آگاهی عموم می رسند و قابل تبدیل به فاجعه ای بزرگ برای تخریب احساس امنیت در یک ملت اند. به بیان دیگر، بسیاری از مردم بدون آنکه در معرض صدمات مستقیم یک آسیب (تروما) قرار بگیرند، از طریق رسانه ها با کوچک ترین جزئیات آن رویداد آشنا می شوند؛ حتی گاه بیش از افرادی که از نزدیک در معرض آن آسیب بوده اند!

به این ترتیب، یکی از اولین گام ها برای پیشگیری از زخم برداشتن حس امنیت عمومی، اطلاع رسانی مسئولانه و حرفه ای از سوی رسانه ها و البته خود مردم است. با غفلت از این مسئولیت، انتشار اخبار زلزله خود می تواند در حد زلزله دیگری برای سایر مردم عمل کند یا دردهای افراد زلزله زده را دوچندان کند. هرچند انتشار اخبار نیازمندی های مردم مناطق دچار بحران می تواند در جذب کمک ها و آگاهی مردم و مسئولان کمک کننده و بلکه ضروری باشد، مواردی مانند نمایش عمومی صحنه های دلخراش از زلزله و مخابره مکرر اقدام به خودکشی در منطقه قابل تأیید نیست و درواقع دارای قابلیت افزودن به سطح آسیب روانی جامعه است.

نکته مهم دیگر در اطلاع رسانی عمومی در روزهای وقوع فاجعه، درستی اطلاعات است و هرچند سرعت و به موقع بودن آن نیز گاه واجد اهمیت است، وزن اهمیت درستی اطلاعات اغلب می چربد و با انتشار اخبار متناقض یا نادرست، آرامش جامعه ای که ملتهب شده به سادگی و بیش ازپیش به هم می ریزد. افرادی که در معرض چنین رویدادی قرار گرفته اند در روزهای اول اغلب اشتغال خاطر شدیدی با آن دارند و میزان آن گاه در حدی است که در تمام طول روز به مرور جزئیات واقعه می پردازند. این مرور خاطرات نه به شکلی عامدانه و از روی میل، بلکه به شکلی خارج از کنترل روی می دهد و درواقع فرد قادر به جلوگیری از این «مرور ناخواسته» نیست. این حالت حتی در شرایطی که فرد کسی را از دست نداده قابل انتظار است و بدیهی است که اضافه شدن موضوع سوگواری و ازدست دادن عزیزان دشواری این روزها را به مراتب بیشتر می کند. به جز آن، تکرار مکرر صحنه های رخداد فاجعه و تبعات آن که با همراهی صداها و تصاویر مرتبط تداعی می شود، گاه در حدی است که فرد ناآشنا با آشفتگی ای به نام اختلال استرس حاد (ASD) ممکن است به تصور اینکه در حال ازدست دادن قوه تعقل خود است، وحشت و بی قراری بسیار بیشتری را تجربه کند. تداعی صداها و تصاویر یادشده، ممکن است به داخل خواب نیز رخنه کند و فرد با کابوس هایی با موضوع همان واقعه مکررا از خواب بپرد یا در خواب تعریق و کوبش شدید قلب را تجربه کند. گویی هربار به خواب می رود، دوباره همان واقعه با همان جزئیات روی می دهد؛ دقیقا با همان شکل و هیبت و با همان اثرات روانی.

تغییر دیگری که در افراد در معرض چنین آسیبی قابل پیش بینی است، تغییر نگرش آنها به زندگی و محیط است. آنها ممکن است دیگر مانند گذشته به استحکام مکان زندگی خود - حتی در شرایط کاملا امن - اطمینان نداشته باشند و این بی اعتمادی می تواند به سایر جنبه های زندگی و حتی امید به آینده نیز گسترش یابد.

اختلال استرس حاد دارای نشانه هایی است که برخی از آنها بیان شد. بیشتر افرادی که چنین نشانه هایی را تجربه می کنند، پس از چند روز یا چند هفته به تدریج به حالت عادی برمی گردند و از نظر روانی قادر به ادامه زندگی معمول خود خواهند شد. اما عده ای دیگر، به ویژه آنها که از حمایت کافی خانوادگی و اجتماعی برخوردار نشوند یا از نظر روانی به گونه ای نامناسب مدیریت شده باشند، نشانه های پیش گفته را در درازمدت تحمل خواهند کرد و نیازمند درمان جدی اختلال خواهند بود. این اختلال که طبق تعریف بیش از یک ماه طول می کشد و در صورت عدم درمان مناسب ممکن است تا سال ها پابرجا باشد، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نام دارد. برای شناسایی PTSD در مراحل اولیه بروز، لازم است فرد مصیبت زده برای بیان احساسات و افکار خود تشویق و به تغییر رفتار او دقت شود. با مشاهده هریک از نشانه های مرتبط با ASD یا PTSD، لازم است از مشورت با فرد صاحب صلاحیت استفاده شود و در صورت لزوم درمان، آغاز آن به تأخیر نیفتد.

منبع : روزنامه شرق