زلزله و آثار روانی آن

زلزله هایی که در روزهای اخیر در کشورمان رخ داده و باعث جان باختن بسیاری از هموطنان شده است، نه تنها  باعث ویران شدن خانه ها بلکه بر روی ذهن آن ها نیز تاثیر چند برابر گذاشته است. واقعیت این است که ایران، در منطقه ای زلزله خیز قرار دارد، که ضروری است آمادگی مواجهه با این خطر طبیعی را داشته باشیم. زلزله یکی از فاجعه های طبیعی است که زندگی ما را تهدید می کند و ترس ناشی از زلزله باعث ایجاد تغییرات روانی در سطوح مختلف می شود. افرادی که این وحشت را تجربه می کنند پس از آن به افرادی شدیدا کنترل گرا تبدیل می شوند و بدین ترتیب زندگی خود و افراد اطراف خود را بسیار دشوار می کنند.

برخی از مردم زلزله را بسیار راحت قبول می کنند ولی بسیاری دیگر تا پایان عمر خویش نمی توانند آن را قبول کنند و همواره با یادآوری آن دچار اثرات متنوع روانی می شوند. افرادی که در معرض زلزله قرار می گیرند احساس هایی مانند : درد بدن، ترس از مرگ و حتی در مواردی جنون را تجربه می کنند. این افراد همواره ترس از دست دادن را با خود به یدک می کشند. بسیاری از رفتارها در این افراد افراط گرایانه خواهد بود ولی بزرگترین تغییر روانشناختی در آن ها کنترل گرا بودن افراطی است.

وحشت از ادامه زندگی، بدون وجود منابع عاطفی و مالی باعث ایجاد فشار روانی در افراد شده و سلامت روحی و روانی را به خطر می‌اندازد و باعث ظهور مشکلات رفتاری و روانی مثل اختلال در تمرکز و تصمیم‌گیری، عدم کنترل احساسات، احساس گناه و ناامیدی، اختلال در خواب و کابوس‌های شبانه، بی‌تفاوتی و گوشه‌گیری نسبت به همه‌چیز و همه‌کس، خواب های وحشتناک، اضطراب و افسردگی می‌شود.

آیا زلزله را می توان پیش بینی کرد؟

زلزله قابلیت پیش بینی زمانی ندارد ولی از لحاظ مکانی قابل پیش بینی است. مثلا می دانیم اطراف تهران گسل های خطرناکی مثل مشا و کهریزک را داریم و این مناطق از لحاظ زلزله ریسک خطر بالایی دارند، اما نمی توانیم بگوییم چه روزی، چه ساعتی و حتی چه سالی خواهد لرزید. حتی بزرگان علم زلزله ایران چون دکتر عکاشه با توجه به دوره بازگشت زلزله های تهران که حدود ۱۵۰ سال است(الان حدود ۳۵ تا ۴۰ سال تاخیر داشته است) می گوید: ۱۰ تا ۱۵ سال آینده زلزله فاجعه آمیز تهران با قدرت بالای ۷ ریشتر به وقوع خواهد پیوست. ولی تاریخ دقیق قابل ذکر نیست ممکن است امروز، فردا، ده سال بعد و … رخ دهد.

ایران جزو کشورهای زلزله خیز است البته مناطق مختلف آن از لحاظ لرزه خیزی متفاوتند. مثلا در شهری مثل بم که در ناحیه مرکزی ایران است زلزله ها کم عمق و پر قدرت است و دوره بازگشت آنها یعنی تکرار زلزله بر روی یک گسل هم نسبتا کوتاه است. همچنین زلزله ها در ناحیه البرز دارای عمق کم تا متوسط و با قدرت بالا هستند اما دوره بازگشت نسبتا طولانی دارند. زلزله ها در ناحیه زاگرس عمیق تر بوده و تعدادشان زیاد و انرژی شان نسبتا کم است.

چگونه از نظر روانی خود را برای زلزله آماده کنیم

ترس و نگرانی خفیف از زلزله اثرات بسیار مثبتی دارد و باعث می شود که فرد از لحاظ روانی آمادگی رویارویی با آن را داشته باشد. بهتر است با توجه به منطقه محله زندگی خود همیشه آمادگی زلزله را داشته باشیم. اما این سوال مطرح می شود که آیا شما اقدامات لازم جهت رویارویی با زلزله را انجام داده اید؟ آیا در این مورد به افراد خانواده خود آموزش داده اید؟ آیا شما در منطقه زلزله خیزی زندگی می کنید؟ جواب به همه این سوال ها می تواند از نظر روانی به شما کمک کند و حتی باعث کاهش تلفات جانی و مالی شود.

ما باید اقدامات را در خانه انجام دهیم. برخی از آماده سازی ها برای زلزله در یک گوشه باید وجود داشته باشد. اگر در خانه کودک وجود داشته باشد، باید ایمنی لازم برای آن ها در نظر گرفته شود. افرادی که این کارها را انجام می دهند می توانند در زمان زلزله آرام تر باقی بمانند.

شبیه سازی زلزله در خارج از کشور بسیار انجام می شود. چنین شبیه سازی هایی بسیار سودمند است، زیرا  شخص ذهن هوشیار و آماده در مقابل زلزله دارد. دانستن اینکه فرزندان شما به خوبی برای زلزله آمادگی دارند، والدین را به لحاظ ذهنی راحت می کنند.این اقدامات اطمینان حاصل خواهند کرد که ما در خلال این حادثه خونسرد باقی بمانیم و به طور آگاهانه عمل کنیم. این مهم نه تنها برای خانواده ها، بلکه برای مکان های کاری، کارشناسان امنیتی در محل کار، مدارس و دولت نیز لازم است که اقدامات احتیاطی و ایمنی هر شهروند را در این مکانها انجام دهند. 

مراحل مختلف واکنش‌های روانی پس از زلزله عبارتند از:

1. مرحله تماس با ضربه: چند دقیقه پس از حادثه بروز می کند، افراد دچار وحشت شدید می شوند و قدرت انجام هیچ کاری را ندارند و به قول معروف خشکشان می زند. این مرحله معمولا کوتاه و گذراست.
2. مرحله قهرمان گرایی: در ساعات اولیه وقوع حادثه بین افراد حاضر در صحنه همبستگی ایجاد می شود و اشخاص سالم برای کمک به دیگران به شدت کمک می کنند.
3. مرحله فراموشی غم: یک هفته تا چند ماه پس از بروز حادثه همزمان با رسیدن نیروهای کمکی، افراد امیدوار می شوند و حالت آرامش و احتمالا نشاط پیدا می کنند.
4. مرحله رو به رو شدن با واقعیت: دو تا سه ماه بعد از زلزله بروز می کند. در این مرحله افراد تازه متوجه عمق خسارات و فقدانهایشان می شوند یعنی مجددا روحیه خود را از دست می دهند، به شدت افسرده و مضطرب می شوند و احساس تنهایی می کنند.
5. مرحله تجدید سازمان: شش ماه تا یک سال بعد از وقوع حادثه بروز می کند. در این مدت فرد درک می کند که باید متکی به خود باشد. عدم رسیدن به تعادل در این مقطع منجر به باقی ماندن علائم روانی مثل افسردگی در فرد می شود.

چگونه با ترس و اضطراب ناشی از زلزله مبارزه کنیم؟

ترس و اضطراب ناشی از زلزله چیست و چگونه با آن مقابله کنیم ؟ ترس واکنش طبیعی انسان در برابر قرار گرفتن در شرایط خطرناک یا پیش بینی آن است، که تهدیدی برای سلامت جسمانی و روانی فرد است. تصور فرد از توانایی اش برای کنترل و مقابله با شرایط خطرناک به میزان زیادی بر ترس و اضطرابی که تجربه می کند تاثیر می گذارد. مشخص است که توانایی مقابله ی ما با بلاهای طبیعی مثل زلزله و سیل و … محدود است و این باعث ایجاد اضطراب و ترس می شود.

ترس به عنوان یک علامت هشدار دهنده برای بقای انسان امری ضروری و حیاتی است، که به واسطه ی آن انسان دو واکنش جنگ یا گریز را از خود بروز می دهد. اینکه ما از زلزله بترسیم یا فکر کردن به آن باعث ایجاد اضطراب در ما بشود امری طبیعی است، اما وقتی واکنش های ناشی از این ترس شدید باشد، بیشتر از دو هفته به طول بیانجامد و باعث اختلال در زندگی ما شود، حتما باید تدبیری اندیشید و به یک متخصص سلامت روان مراجعه کرد.

اضطراب و ترس از زلزله باعث چه واکنش هایی می شود؟

1. فرد اشتغال ذهنی شدیدی درباره ی وقوع حادثه دارد و از فعالیت های روزمره اش عقب افتاده است.
2. فرد دائما تحریک پذیر و گوش به زنگ است.
3. داشتن احساس نگرانی دائمی و بیش از حد درباره سلامتی خود و عزیزان
4. فرد بیش از حد محتاط است و هر از چند گاهی احساس تکان خوردن می کند.
5. توانایی تمرکز و حافظه فرد مختل می‌شود.
6. داشتن کابوس های شبانه و اختلال خواب که از رایج ترین واکنش ها به ترس از زلزله است.

راهکارهایی برای کاهش و مقابله با ترس از زلزله

1. اولین و موثرترین راه، مجهز شدن و آمادگی و یاد گرفتن کمک های اولیه و نحوه ی درست پناه گرفتن در موقعیت های مختلف است‌. این امر باعث می شود که توانایی شما برای مقابله افزایش پیدا کند.
2. سعی کنید به اندازه کافی بخوابید و استراحت کنید، در صورت وقوع هر اتفاقی شما اول از همه به انرژی احتیاج دارید.
3. ترس و نگرانی تان را در خودتان نگه ندارید، سعی کنید با دوستان و خانواده تان صحبت کنید. این امر حتما باعث کاهش اضطراب شما خواهد شد.
4. به زندگی روتین خود بپردازید، فکر کردن و درگیر شدن با مسائل روزانه باعث می شود که اشتغال ذهنی شما نسبت به وقوع زلزله کمتر شود.

اختلالات استرس پس از آسیب روانی

کارشناسان می گویند که اگر فرد بعد از هفته ها همچنان دارای علائمی مانند : محرومیت از خواب، افسردگی، کمبود اشتها، عدم کنترل زندگی، کابوس های شبانه باشد باید حتما تحت معالجه دارویی قرار گیرد، زیرا در مغز مناطقی وجود دارد که این آسیب های روانی بر روی آن ها تاثیر مستقیم می گذارد. به عبارت دیگر در آن مناطق محبوس می شوند و با گذر زمان باعث اختلالات شدید روانی در فرد می گردد. از این رو بررسی اختلال استرس پس از سانحه بسیار مهم است و باید در مان افراد به بهترین نحو انجام شود، تا از آسیب های دیگر روانی جلوگیری شود.