در مورد منطقه زنجان و دغدغه علمای دینی آن چه میدانیم؟

علمای بلاد از دیر باز با سکونت در منطقه خود از عوامل اصلی دینداری مردم بوده اند در دهه های اخیر این امر کمرنگ شده است در این مطلب کوتاه با این نگرش نگاهی به علمای بلاد در زنجان شده است

در زنجان مساجد و مدارس قدیمی وجود دارد که نشانگر وجود مستمر حوزه علمیه و تعلیم و تعلم علوم دینی در آن ها در زمانهای مختلف است. ویژگی اصلی مدارس قدیمی زنجان این است که همه آن ها به همراه یک مسجد احداث شده اند. در زنجان معمولا مدارس قدیمی به نام مسجد نیز خوانده می شدند; مثلا، مسجد چهل ستون، که مدرسه چهل ستون هم نامیده می شد. قدیم ترین مسجد و مدرسه از این نوع «مسجد میرزائی بالا» در داخل بازار واقع است که تاریخ احداث ساختمان آن به دوره های پیش از قاجاریه می رسد.

دومین مسجد و مدرسه، «مسجد سید» شهرت یافته است. در میان مساجد و مدارس قدیمی زنجان این یکی بزرگ ترین آنهاست. مسجد و مدرسه چهل ستون نیز یکی از مهم ترین و نیز قدیم ترین مدارس علمی زنجان محسوب می شود که در حدود سال ۱۲۶۰ ق توسط فقیه نامدار علامه آخوند ملا علی زنجانی قارپوزآبادی احداث شده است.

مدرسه ولی عصر عج الله تعالی فرجه واقع در جنب بازار بالا نیز یکی از مساجد و مدارس مهم زنجان است که اکنون نیازمند تعمیرات اساسی است. در آستانه انقلاب اسلامی، مدیریت و امامت آن با مرحوم حاج سید هاشم موسوی بود و در قضایای انقلاب بزرگ ترین مرکز انقلابی و دینی در زنجان محسوب می شد. هم اکنون حوزه علمیه زنجان زیر نظر مدیریت حوزه علمیه استان زنجان اداره می شود و برنامه های آن با حوزه علمیه قم هماهنگ است. مرکز حوزه علمیه زنجان، مدرسه امام صادق (ع) است. نظارت عالی بر حوزه با امام جمعه زنجان است.

ارتباط علمای زنجان با مردم

یکی از ویژگی های علمای زنجان ارتباط آن ها با مردم بوده است علمای حوزه هرکدام مسجدی در کنار مدرسه داشتند و نماز برپا می کردند و به مسائل و مشکلات دینی مردم پاسخگو بودند بصورت مختصر به چند کانون از ارتباط های علما با مردم اشاره می شود.

آیت الله شیخ عبدالرحیم واسعی

وی درس خود را با آخوند ملا سبزعلی کاوندی، حاج شیخ فیاض شریعت زنجانی و شیخ حسین دین محمدی فرا گرفته و به مقام اجتهاد نایل آمد و شخصاً به تدریس دروس سطح و بعد ها درس خارج پرداخت. وی علاوه بر تدریس به اقامه نماز جماعت در مسجد دمیرلو یا دَمِریّّه یا مسجد انقلاب اسلامی مشغول و در ماه های محرم و رمضان هر سال شخصاً به منبر می رفت. استخاره های ایشان زبان زد خاص و عام بود، به گونه ای هنگام پاسخ به درخواست استخاره مردم، انگار از دل مردم سخن می گفت. بنابراین اکثر مردم شهر و روستاهای اطراف اعتقاد عجیبی به استخاره ایشان داشتند. وی جزو افرادی بود که به رتق و فتق دعاوی عمومی البته بر اثر اعتماد و مراجعه طرفین دعوا می پرداخت و درب خانه او به روی عموم باز بود.

حجت الاسلام و المسلمین سید هاشم موسوی

سید هاشم موسوی زنجانی فرزند سید جواد موسوی بود. سید ابوالفضل و سید رضا زنجانی عموی او بودند، سید هاشم در مسجد ولیعصر اقامه نماز می کرد و با مردم ارتباط گسترده ای داشت مسجد ولیعصر اصلیترین پایگاه انقلاب اسلامی در زنجان بود و تجمعات و سخنرانی های آتشین در این مکان زمینه ساز حرکت های انقلابی مردم زنجان بود سید هاشم موسوی اندکی بعد از انقلاب درگذشت.

آیت الله محمد اسماعیل صائینی

محمد اسماعیل صائنی دروس خود را نزد اساتیدی چون: مجاهدی، نزد سلطانی و شیخ عبدالجواد اصفهانی، امام خمینی، محقق داماد فراگرفت. در درس خارج آیت الله بروجردی نیز شرکت کرد. فلسفه و عرفان را نزد علامه طباطبایی و برادر او سید حسن الهی تلمذ کرد. در سال ۱۳۴۴ به درخواست مردم زنجان و فتوای آیت الله میلانی در زنجان اقامت گزید. او در طول این مدت چند دوره کامل تفسیر، فقه، اصول، یک دوره نهج البلاغه و یک دوره توحید صدوق را تدریس نمود. آیت الله صائنی در ۱۵ تیر ۱۳۷۷ در شهر زنجان درگذشت. ارتباط او با مردم و خصوصا نخبگان برقرار بود.

آیت الله زین العابدین احمدی

برخی از اساتید وی عبارتند از: کافی الملک تبریزی، حاج شیخ صادق خوئی، مرعشی نجفی، سلطانی و شیخ محمد مجاهدی، آیت الله بروجردی، حاج سید صادق روحانی، سید کاظم شریعتمداری حاضر می شوند. وی سال ها امامت جماعت امام زاده سید ابراهیم را بعهده داشت و منشا خدماتی برای مردم بود از ایشان آثار متعددی نیز برجای مانده است.

آیت الله فاتحی

حاج شیخ یحیی مدارس، حاج شیخ میکائیل فاتحی نژاد، شیخ مرتضی بنی فضل تبریزی، حاج شیخ مصطفی اعتمادی تبریزی و الله پایانی حضرت امام خمینی ره و آیت الله محقق داماد، آیت الله اراکی از اساتید ایشان بودند. اجازه اجتهاد به آیت الله فاتحی توسط مرحوم آیت الله حاج محمد علی اراکی داده شده است. ایشان در کنار قضاوت، تدریس در حوزه و امامت جماعت مسجد الهادی را بعهده داشت.

آیت الله شیخ محمد تقی خاتمی

شیخ اسحاق صائینی و شیخ جلال اصحابی، سید احمدرضوانی زنجانی و شیخ احمد شکوری و شیخ علی زنجانی، آیت الله خوئی، شهید مدنی سید محمدروحانی، سید محسن حکیم و میرزا باقر زنجانی از اساتید شیخ تقی خاتمی بودند. این استاد حوزه در طول سالیان دراز در حوزه علمیه زنجان مشغول تدریس علوم دینی بودند و شاگردان فراوانی را تربیت کردند از سوی دیگر ایشان امام جماعت مسجد چهل ستون زنجان را بعده داشتند و منشا خدمات به مردم بودند نمازهای ظهر و عصر، مغرب و عشا را خود اقامه می کرد و جمعه صبح مجلس روضه برگزار می کرد. هر روز ساعتی قبل از نماز در مسجد حاضر می شد تا پاسخگوی مراجعات مردم باشد.

علمای در قید حیات

آیت الله شیخ ابراهیم محمدی اصل

شیخ ابراهیم محمدی اصل در روستای محسن آباد از توابع زنجان بدنیا آمد دروس مقدماتی را از اساتید زنجان: میرزا عبدالرحیم واسعی، میرزا احمد فرجیان، سید عزالدین حسینی، میرزا یحیی مدرس و شیخ نصرت حسینی فراگرفت و برای ادامه تحصیل راهی قم شد و در درس اساتیدی چون: آیت الله بروجردی، مرعشی نجفی، سید صادق روحانی، مجاهدی، سلطانی و شیخ جعفر سبحانی فرا گرفت، ایشان پس از سال ها تحصیل در قم به زنجان بازگشت و تدریس را در حوزه علمیه شروع کرد و در طول سه دهه تدریس شاگردان بسیاری پرورش داده است و اکنون نیز در حوزه علمیه زنجان مشغول تدریس است. بسبب ارتباط نداشتن ایشان با حوزه علمیه، این عالم زنجانی حتی در بین حوزویان و طلاب جوان کمتر شناخته شده است. شیخ ابراهیم محمدی اصل سالهاست امام جماعت مسجد غریبیه زنجان است نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا را اقامه می کند و پاسخگوی مراجعات مردمی است منزل ایشان نیز در نزدیکی مسجد قرار دارد و ایشان پاسخگوی مسائل مردم هستند.

آیت الله شیخ ابوالفضل سلیمی

شیخ ابوالفضل سلیمی در زنجان متولد شد دروس مقدمات حوزه را با میرزا اصغر فصاحتی، شیخ علی شریعتی، شیخ حسن معصومی، سید یعقوب موسوی و میرزا خلیل خواند سپس برای ادامه تحصیل به قم رفت. آیت الله بروجردی، امام خمینی ره، مرعشی نجفی، سید محمد داماد، میرزا علی مشکینی، میرزا حسن نوری همدانی، می حمد علی چرند آبی تبریزی، شیخ عبدالحسین قفقازی، شیخ اسدالله اصفهانی، شیخ عبدالحسین لنکرانی، و شیخ احمد کافی الملک از جمله اساتید ایشان در قم بودند وی پس از تحصیل در قم به زنجان بازگشت و سال ها مدرس دانشگاه های زنجان بود. وی هم اکنون در مسجد میرزایی واقع در بازار زنجان اقامه نماز می کند و جلسه تفسیر و نهج البلاغه برگزار می کند.

آیت الله سید حسین ناصری

سید حسین ناصری در زنجان متولد شد و برحسب علاقه وارد حوزه علمیه شد دروس مقدمات را با آیت الله شیخ اسماعیل صائینی گذراند، در دوره سطح در دروس آیت الله حسینعلی منتظری، مکارم شیرازی و سید عبدالکریم اردبیلی شرکت کرد، دروس خارج فقه و اصول را در درس امام خمینی ره، سید محمد داماد و شیخ مرتضی حائری حاضر شد، فلسفه را نیز با آیت الله منتظری و شهید مطهری خواند ایشان تقریرات اساتید خود را می نوشت. بر اساس گفته خود بحسب وظیفه وارد دستگاه قضا شد در سالهای اول انقلاب حاکم شرع زنجان، بیجار، تکاب و مهاباد بود و پس از آن در زنجان مشغول خدمت شد در کنار فعالیت در دستگاه قضایی در حوزه علمیه نیز تدریس فقه و اصول داشت. هم اکنون ساکن زنجان است البته بسبب مشغله های قضایی فعالیت های فرهنگی- تبلیغی کمتری داشته است.

اساتید حوزه علمیه

برخی از اساتید حوزه علمیه زنجان در کنار تدریس با مردم نیز مرتبط هستند شیخ حسن بیات مدیر حوزه علمیه از روحانیانی است که تلفن همراهش خاموشی ندارد و مدام مردم یا سوال شرعی دارند یا استخاره طلب می کنند شیخ حسن بیات علاوه بر فقه و اصول در زمینه تفسیر تحصیل کرده است و جلسات و سخنرانی های تفسیری دارد. خانه سید ابوطاهر علوی به روی مردم باز است و مراجعات زیادی هم دارد. شیخ اسدالله مطهری دیگر استاد حوزه است که خطیب توانمندی است و سخنرانی های ایشان با محتوا و مورد استقبال است. شیخ ابوالفضل مصطفوی، شیخ سلطانعلی اصحابی، شیخ احمد محمدی، شیخ بیت الله بیات و برخی دیگر از اساتید حوزه امام جماعت مسجدی هستند و ارتباط نسبی با مردم دارند. در سالیان اخیر تعدادی از طلاب جوان پس از چند سال تحصیل در قم به زنجان بازگشته اند اما آیا در زمینه ارتباطهای مردمی خواهند توانست جای اساتید فقید خود را بگیرند؟

نامه های حوزوی