حج تجدید میثاق بندگی با خدا مقاله ای از علیرضا نیاکان

به نیت دیدار با حضرت دوست عاری از رنگ, بو و لبریز از شوق و اشتیاق ظهر روز نهم ذی حجه محرم می شویم احرام بستن و یا محرم شدن از اولین اعمال حج تمتع یا عمره است در مکتوب زیر به اختصار اعمال حج را ذکر کرده ایم در ادامه بیشتر بخوانید

احرام

به نیت دیدار با حضرت دوست عاری از رنگ، بو و لبریز از شوق و اشتیاق ظهر روز نهم ذی حجه محرم می شویم احرام بستن و یا محرم شدن از اولین اعمال حج ( تمتع یا عمره ) است گام نخست در احرام جدا شدن از همه ظواهر دنیاست باید در احرام لباس بندگی دنیا را از تن بیرون آوریم و لباس طاعت و عبودیت بپوشیم با پوشیدن لباس احرام از خداوند مهربان می خواهیم ما را در راه خدمتگزاری به دین او یاری کند و برای گام نهادن در این مسیر کمر همت ببندیم و لباسی به سفیدی و زیبایی برگ گل یاس برتن می کنیم.

میقات

مکانی که مقدمه عاشقی در حج است مقدمه ای که اگر بتوانیم بدرستی آن را درک کنیم به تبع آن روح عبادت بر مناسک و اعمال حج جاری می شود زائر از پنج میقات می تواند محرم شود، میقات ذوالحلیفه یا مسجد شجره، میقات جحفه، میقات قرن المنازل، میقات بلملم و میقات وادی عقیق؛ این پنج میقات دروازه های ورود به محدوده حرم و مرکز عالم یعنی مسجدالحرام می باشند. معمولا زائران ایرانی مدینه اول از مسجد شجره محرم می شوند. فضای روحانی مسجد شجره مملو از حضور انبوه زائران و عاشقان خداوند سبحان است و ذکر تلبیه بر زبان ها جاری است در میقات نیت نموده و سپس محرم می شویم در اینجا نیت شکل عملی به خود می گیرد و به تلبیه تبدیل می شود.

مسجد شجره

این مسجد در اطراف مدینه واقع گردیده است. فضای روحانی این مکان مقدس یادآور احرام بستن پیامبر اسلام در این مسجد است. مسجد شجره محل تولد و زادگاه اسماء بنت عمیس است این بانوی بزرگوار خادمه خاص حضرت زهرا (س) بوده است.

ذکر تلبیه

لبیک الهم لبیک لبیک لاشریک لک لبیک ان الحمد والنعمه لک والملک لا شریک لک لبیک؛ تلبیه ذکر توحیدی است توحید در صفات و افعال و ذات خداوند سبحان ذکری مخصوص دیدار معشوق و ذکری عاشقانه که از دل بر می خیزد و بر زبان جاری می شود. تلبیه نوای ملکوتی میزبان است.

ورود به مسجد الحرام

مستحب است قبل از ورود به مسجد الحرام ذکر « یا جوادُ یا کریم » گفته شود در هنگام ورود به مسجد الحرام جلوه کرامت- رحمت و رأفت حق بدون هیچ درنگی نمایان می شود در اینجا توصیه می کنند که آهسته و با قدمهای کوتاه گام برداریم، سر را پائین بیندازیم و با آرامش داخل شویم و در اولین لحظه دیدار خانه کعبه سجده نمائیم و خدا را به عظمت و پاکی یاد کنیم. سپس به کعبه نگاه کنیم.

کعبه

نقطه اتصال زمین به آسمان و پنجره زمینی آسمان کعبه هم مبداء امامت است(میلاد حضرت علی (ع)) و هم منتها و فرجام امامت ( تکیه گاه حضرت مهدی (ع) هنگام ظهور) بنای یادبود توحید و یادآور نزول سوره فیل و نابودی قوم ابرهه در سوء قصد به آن مرکز توجه دل ها به خدا؛ مکانی که پیامبر (ص) و امامان معصوم در آنجا نماز خوانده و خدا را عبادت کرده اند. کعبه چهار رکن دارد که ارکان آن عبارتند از؛ رکن حجرالاسود یا شرقی، رکن بصری یا شمالی یا رکن عراقی و شامی، رکن جنوبی یا یمانی که از آن به عنوان دری از درهای بهشت یاد شده و در روایات متعددی به آن اشاره شده است و رکن غربی یا مغربی. باطن این ارکان را توحید و نبوت و امامت گرفته اند. رکن یمانی مخصوص شیعه است و باطن آن ولایت است.

حجرالاسود

همان قطعه سنگی است که در عالم بالا جوهری نورانی بوده و شاهد پیمان خداپرستی حضرت آدم علیه السلام در بهشت می باشد و خداوند چنین مقرر کرده است که فرزندان آدم نیز به نزد آن سنگ بروند و با دیدنش بهشت و عهد و پیمان خود و خداوند را به یاد آورند و آن عهد و پیمان را استوار نمایند. بوسیدن و اشاره کردن و دست زدن به آن مستحب است.

طواف حج

حاجی طواف بر گرد معشوق و خانه معبود خویش را از حجرالاسود که جلوه گاه مقام ولایت است با ذکر تسبیحات اربعه ( سبحان الله- الحمدالله- لا اله الا الله و الله اکبر ) شروع می کند و در آنجا با همین اذکار پایان می دهد.

در هنگام طواف همانند قطره ای هستی که به دریای بیکران پیوند خورده ای طواف مرگ منیت ها و آغاز دوباره است. طواف عروجی از گوشه زمین تا عرش الهی است. طواف هفت شوط دور دارد همچنان که قرآن هفت بطن دارد. چرخش بر گرد خانه خدا و نگین زیبا و بی بدیل عالم هستی از تداوم راستی در زندگی و بر مدار بندگی بودن مومنان حکایت دارد.

نماز طواف

اینجا سراسر جلوه های خداست به هر سو که نماز بخوانیم رو به سوی او داریم. این نماز پشت مقام ابراهیم اقامه می شود مقام در اصطلاح نام سنگی است که حضرت ابراهیم (ع) بر بالای آن ایستاده و خانه کعبه را بنا نهادند و نیز بر بالای آن بانگ برآورد و مردم را به حج فراخواند.

نماز طواف در ظاهر پشت مقام ابراهیم (ع) به منزله آن است که قدمی از ولایت پیش ننهیم و در هر امر پشت سر ولی خدا در حرکت باشیم و از خصایص و صفات حضرت ابراهیم (ع) بی نصیب نباشیم.

زمزم

مستحب است قبل از ورود به سعی مقداری از آب زمزم بنوشیم و سینه و شکم را با آن مسح نمائیم. زمزم چشمه ای است بهشتی که هزاران سال قبل جوشیده و هنوز در عالم جریان دارد آب این چشمه نماد تلفیق علم و عشقی قدیمی و پایان ناپذیر است که اضطراب هاجر را به آرامش تبدیل کرد. و چون جرعه ای از آن آب گوارا را بنوشیم طعم آن آرامش را در می یابیم باید بعد از چشیدن این جلوه معرفت قدم در صفا و مروه گذاشت و سعی را آغاز کرد.

سعی

حرکت از عالم باطن به سوی عالم ظاهر است سعی مانند طواف در قالب عدد هفت انجام می شود به سمت کوه با صفای صفا می رویم و به یاد سختی ها و بی قراری ها و چشم های مضطرب هاجر برای یافتن جرعه ای آب چشم به راه مروه می شویم تا زمزم وجودمان از زلال وجود مولا سیراب شود.

آب کم جو تشنگی آور بدست تا بجوشد آبت از بالا و پست

راه بود و دعای سعی و هروله و چه با صفا بود این صفا ...

در سعی بین صفا و مروه میروی و برمیگردی به همان سرگردانی و بی قراری که هاجر داشت هدفی در کار نیست و در این رفت و آمد است که در می یابی انسان منهای خدا در جاده پر فراز و نشیب زندگی تا ابد سرگردان است و ذات مقدس اوست که همواره هدایتگر و روشنی بخش این مسیر خواهد بود تا به وصالش نائل شوی.

تقصیر عمره

تقصیر در لغت به معنای اختصار است و در اعمال حج به معنای کوتاه کردن مقداری از موی سر و یا به چیدن مقداری از ناخن دست و پا گویند این عمل از واجبات مراسم حج و عمره است که در پایان سعی و در مروه انجام می شود در نگاه عرفانی تقصیر نماد جدایی از عالم مادی است.

اینک بعد از تقصیر حاجی از احرام عمره تمتع در آمده و از تمام محرمات مُحِل می شود و تا شروع مناسک حج تمتع فرصت و مهلت مناسب برای آمادگی وصال دارد.

وقوف در عرفات

اعمال حج تمتع با وقوف در عرفات آغاز می شود. سِرّاعظم حج اجتماع در عرفات است اجتماع عجیبی است وقوف در این سرزمین از اذان ظهر تا غروب آفتاب واجب است زمان بهانه ای است که هیچ چیز پنهان و ناپیدا نباشد باید در این صحرا ماند و معنای طلب انتظار و سرگردانی را چشید سرزمین عرفات معطر از عطر یوسف گمشده است عرفات مجلس معارفه ای است که در بیابان برگزار می شود وسعت صحرای عرفات نشان از معرفت بی انتهایی است که همه طالب آن هستند معارفه ای در خلوت اما خلوتی در کثرت همه هستند اما هیچ کس به دیگری مشغول نیست همه در خلوت خویش می اندیشند گروهی با مولایشان بی صدا نجوا می کنند خواندن دعای زیبا و سراپا عشق عرفه که نجوای عاشقانه سالار شهیدان با خدای خویش است در این وسعت بی کران زینت بخش محفل عاشقان حضرت دوست است.

مشعر

بعد از غروب خورشید گویی حاجی راه را شناخته و با فانوس معرفت شبانه راهی سرزمین مشعر ( سرزمین شعور و معرفت ) می شود تمام بخشیده شدگان عرفات در بیابانی به نام مشعر یا مزدلفه گرد هم می آیند تا بر سر سفره معرفت دیگری که خداوند در شب تدارک دیده بنشیند مزدلفه از زلف به معنی نزدیک بودن است زیرا قلوب مومنین در عرفات چنان به هم گره خورده است که فاصله و تفرقه ای در میان نیست مشعر را محل شعور و محل دریافت ادراک باطنی دانسته اند ادراکاتی ظریف، ریز و دقیق اما استوار و محکم مشعر کلاس شبانه است و تکرار درس عاشقی . زائر آنچه از ظهر تا غروب آموخته در مشعر امتحان می دهد. روشنایی روز در عرفات خودشناسی می آورد و زمانی برای شناخت فرصتها و استعدادهاست و تاریکی شب شجاعت و جرأت می بخشد. همه در مشعر و در آن تاریکی نورانی سنگ ریزه جمع می کنند تا به هنگام نبرد با شیطان در سرزمین منی بدون اسلحه حضور نیابند این سنگ ریزه ها اسلحه ای است علیه نفس اماره این سنگ ریزه ها همان امیال و خواسته های ماست که باید در هم شکسته شود باید همۀ سنگ ریزه های نفس به سوی شیطان پرتاب شود صحنه زیبای عبادت و راز و نیاز و بهت و حیرانی و سرگشتگی هزاران انسان در وادی مشعر یکی از تصویر های ماندگاری است که در اذهان باقی می ماند و جلوه گری می کند.

مِنی

بعد از شناخت عرفات و شعور مشعر آزمایش منی تعیین کننده است کم کم به هنگام طلوع خورشید نزدیک می شویم لحظات شور انگیزی است همه چشمها در انتظار اولین تیغه های طلوع به افق خیره شده است به ناگاه روشنی روز عید قربان در مقابل دیدگانمان نمایان می شود هنگام فجر با آغاز روز و همزمان با طلیعه اولین شعاع های خورشید باید خود را به سرزمین مِنی جلوه گاه عبادت و تفکر برسانیم جایی که حضرت ابراهیم اولین بت شکن بزرگ تاریخ در آزمون سخت الهی اسماعیلش را به قربانگاه دوست می برد وقوف در سرزمین مِنی به مدت سه روز و راز و نیاز با خدا همچون سنت حسنه اعتکاف از دیگر مراحل و اعمال حج است اهل لغت برای مِنی معانی آزمایش کردن، اندازه گرفتن و خون ریختن را ذکر کرده اند در معنای دیگر مِنی را جمع کلمه مُنیه به معنای آرزوها دانسته اند شاید این تعبیر به این جهت است که آرزوهای مادی و گذرا در این سرزمین به یکباره قربانی می شود اگر آرزوهای کاذب از میان برود بزرگترین آرزوی حاجی محقق می شود که به او اجازه داده می شود بگوید:

«خدایا آن چهره درخشنده و پیشانی نورانی پسندیده امام زمانم را به من نشان بده»

رمی جمرات

رمی جمرات از واجبات حج است این عمل به معنای پرتاب کردن تعداد مشخصی سنگ به ستون های معینی است این ستون ها جمره اولی جمره وسطی و جمره عقبی نامیده می شود.

حضرت ابراهیم در مِنی به خواست خداوند مامور به ریختن خون فرزندش شد و شیطان در این سه موضع قصد وسوسه ایشان را کرد اما در هر سه مکان با سنگباران حضرت مواجه شد.

رمی جمرات کلاسی عملی است؛ کلاسی که در آن می آموزیم برای خوب زندگی کردن باید با نفسانیات جنگید در رمی جمرات ظاهرا" شیطان سنگ باران می شود اما باطنا" هر کس نفس اماره خویش را سنگ باران می کند شیطان در رمی پی در پی و با دفعات متعدد سنگ باران می شود زیرا خَنّاس است و رفت و آمد می کند می رود و باز برمی گردد گاهی پنهانی و زمانی آشکارا توطئه نموده و وسوسه می نماید همین تردد و رفت و آمد شیطان سبب تکرار رمی در سه زمان می شود از همین رواست که رمی در یک روز پایان نمی یابد و سه روز متوالی باید تکرار شود چون شیطان نفس با یک حمله نابود نمی شود پرتاب هفت سنگ نشان از نامحدود بودن همین امراست انسان پیوسته و مداوم باید در جدال با نفس اماره باشد تا نطفه نازیبای آن در بدو تولد نابود شود و از میان برود.

اهل دل می گویند هر یک از جمرات سنبل یکی از نفوس می باشد که باید بصورت جداگانه نابود شوند یک بار نفس اماره از بین رود نفسی که به خطا و سوء امر می کند یک بار نفس مسّوله از بین برود نفسی که همه چیز را زیبا جلوه می دهد و سبب فریب می گردد.

در سومین رمی تکلیف نفس لوامه مشخص می شود.

این نفس سرزنش کننده است اما گاهی وظیفه خود را از یاد می برد و خاموش و ساکت می ماند در این زمان باید با سنگریزه جمرات نابود شود هر یک از این نفوس چنانچه با قصد قربت مشغول به بندگی نباشند باید جداگانه سنگ باران شوند تا به نفس مطمئنه دست یابیم.

قربانی

وظیفه دیگری از واجبات حج است که در روز دهم انجام می شود در این روز باید شتر- گاو یا گوسفند قربانی شود عید قربان یا عید اضحی یادآور حکایتی عجیب و تکان دهنده است حکایت پدر و پسری که غرق جلال و جمال محبوب شدند در قربانگاه صدای اسماعیل شنیده می شود که

می گوید پدر آنچه بر آن ماموری انجام بده من تسلیم ماموریت تو هستم. تفاسیر عرفانی می گویند قربانی ذبح نفوس است نفوسی که در اعمال حج از بین نرفته و اگر باقی بماند رشد می کند و مانع حرکت کمالی می شود این نفس در مِنی ذبح می شود منی فضایی برای رجوع مجدد به خدای سبحان است و قربانی کردن اعلام این رجوع است و براستی که در این مرحله تمام حجابها ی عالم ماده از میان می رود و به شهود دست می یابیم.

تقصیر حج تمتع (حلق)

زائر بعد از قربانی حلق و تقصیر می کند حلق به معنای تراشیدن موی سر و تقصیر به معنای کوتاه کردن مقداری از مو یا ناخن می باشد زنان تقصیر می کنند و مردان حلق انجام می دهند این امر الهی ظاهر و باطنی دارد ظاهرش آن است که رذائل و آلودگی ها از فاعل دور می شود وباطن آن جدایی از انواع موانع و تعلقات کمالی است. پس از وقوف در منی برای انجام طواف حج تمتع و پس از آن طواف نساء بار دیگر راهی مسجد احرام می شویم.

طواف نساء

با احرام بستن 24 چیز به انسان حرام می شود که بعد از انجام اعمال حج همه آنها به او حلال می شود به جز چند چیز که یکی از آنها همسر او و همه زنان می باشد که پس از طواف نساء آن چند چیز نیز بر انسان حلال و جایز می شود و یکی از واجبات حج تمتع و عمره است و از ارکان حج نمیباشد تا با عدم آن همه اعمال حج از بین برود بلکه از واجبات غیر رکنی حج است که می توان بعد از بجا آوردن اعمال حج با فاصله زمانی آن را انجام داد.

نماز طواف نساء

این نماز مانند نماز صبح دو رکعت است که بعد از طواف باید آن را بجا آورد.

و به این ترتیب زائر اعمال حج را به اتمام می رساند و آماده عزیمت به وطن می شود. عطر حج و نورانیت حاصل از آن تا زمانی که حاجی به گناه آلوده نشده باقی خواهد ماند.

منبع:آفتاب