زنان شاهنامه اهل بزم ورزم بود‌‌ ه اند‌‌‌‌

زنان شاهنامه اهل بزم ورزم بود ه اند

امیر پریزاد در گفت و گو با گیتی پورفاضل وکیل پایه یک دادگستری

زمانی که د ر کشوری با تاریخ و فرهنگ قابل عرضه و جهانی زند گی کنید مهم نیست به چه شغلی مشغول هستید و شما را با چه سمت و پستی می شناسند ، د غد غه فرهنگ و تاریخ و بسط و پژوهش و معرفی آن می تواند شما را د ر مسیری قرار د هد که بد ون چشمد اشت برای همواری آن تلاش و جنبه های ناشناخته شخصیتی خود را نیز عیان کنید ، گیتی پور فاضل بیشتر با عنوان حقوقد ان شناخته می شود ولی د ر عرصه فرهنگ و تاریخ ایران هم صاحب پژوهش ها و تحقیقاتی است. ماحصل این کوشش چاپ کتاب حماسه های بزرگ ملی و د و کتاب شعر پژواک آشنا و پرند ه های زند انی و رمان د و کهربای غارتگر بود ه که هر کد ام د ر جای خود قابل تامل و بررسی است.

برای شروع کمی پیرامون والایی واژه زن د ر فرهنگ ایران زمین برایمان بگویید و این موضوع چطور به تصویر کشید ه شد ه؟

ببینید د ر فرهنگ ایران زمین زن یعنی زند گی یعنی زایند گی، بنابراین چون تد اوم نسل به د ست اوست د ر خود این فرهنگ از یک جایگاه بسیار خوبی برخورد ار است، اگر که شما نگاهی به پیرامون این سرزمین بیند ازید و کشورهای همسایه را د ر نظر بگیرید د ر یک مقایسه بسیار گذرا این به شما ثابت می کند که جایگاه زن د ر ایران به چه صورت بود ه است.

قوانینی که حتی از آن زمان برای ما ماند ه و ما حالا به آن د سترسی د اریم نشان می د هد که زن از چه حقوق خوبی د ر ایران برخورد ار بود ه است. زمانی که زن د ر ایران ارث می برد ه د ر هیچ کجای د نیا ارث نمی برد ه و آن ملایمتی که د ر قوانین ایران وجود د اشته هرگز د ر قوانین د یگر کشورها و نقاط جغرافیایی وجود ند اشته به خصوص د ر تورات .

چرا به تورات اشاره کرد د ید ؟ مگر د ر تورات به زن از چه زاویه ای نگاه شد ه است؟

نگاه تورات به زن متفاوت ازد یگر کتب آسمانی است چون از همان اول که حوا زاد ه می شود او را وابسته می کند به آد م ومی گوید که چون ما د ید یم تو تنها هستی و د ید یم که نیاز د اری که همد می د اشته باشی حوا را آفرید یم. بعد وقتی که حوا د انایی خود را ابراز می کند با نزد یک شد ن به د رخت معرفت هم خود از میوه د رخت معرفت می خورد و هم به آد م می د هد تازه وی را تکفیر هم می کنند و می گویند که تو همد ست مار هستی و د ر این تمثیل مار شیطان است بنابراین زن می شود شاگرد شیطان.

از اینجاست که بعد ا هم ما د ر مانویت می بینیم که زن از یک جایگاه پستی برخورد ار است و می گویند که زن زمینی هست و مرد آسمانی که نشات گرفته از همین موضوع است چرا برای اینکه مانی متاثر از اد یان یهود ی و مسیحیت است بنابراین چون زن د ر آنجا جایگاه خوبی ند اشته ما می بینیم که مانی هم به همین اعتقاد است.

خب این اعتقاد کمی د ستخوش تغییر شد ه و شکی د ر آن نیست اما این نگاه د ر ایران چطور مورد نظر قرار می گیرد ؟ آیا د ر اینجا هم این نگاه به زن وجود تاریخی د اشته؟

د ر شاهنامه که شناسنامه ما ایرانی ها ست شما شکوفایی زنان را می بینید . ببینید تمام زنان غیر از سود ابه که خد مت شما عرض می کنم که چرا با سود ابه این گونه رفتار شد ه از یک خرد بالایی برخورد ار هستند . وقتی که کتایون به اسفند یار می گوید به جنگ رستم نرو، او گوش نمی کند چرا برای این که گشتاسب می خواست که اسفند یار را د ور کند ؛ او از اسفند یار می ترسید ، به او گفته بود که پاد شاهی از آن تو خواهد بود اگر تو رفته و رستم را د ست بسته بیاوری، من پاد شاهی را به تو واگذار می کنم .ترسی که د ر د ل گشتاسب بود ه می خواسته که او را از پایتخت د ور کند و به او این ماموریت را می د هد .

و ببینید که زبان فرد وسی چقد ر اینجا زیباست. تشبیهات فرد وسی بسیار بسیار جالب است و شما کمتر د ر شعر های د یگر می بینید .

آنجایی که جنگ رستم و اسفند یار است می گوید :

ستون کرد چپ را خم آورد راست

غریو از بن چرخ چاچی بخاست

بزد راست بر چشم اسفند یار

سیه شد جهان پیش آن نامد ار

خم آورد بالای سرو سهی

از او د ور شد د انش و فرهّی

قبل از اینکه رستم و اسفند یار شروع کنند به جنگ با هم، رستم به اسفند یار می گوید :

که گفتد برو د ست رستم ببند

نبند د مرا د ست چرخ بلند

حتی این هشد ار را هم به اسفند یار می د هد ولی از آنجایی که اسفند یار شوق پاد شاهی د اشته و می خواسته که به جای پد ر تکیه بزند به این جنگ می رود و واد ار می شود به جنگ با رستم.

د ر حالی که کتایون از ابتد ا به او این هشد ار را می د اد ه که تو این کار را نکن و او گوش نمی کند .

خب زنانی خرد گرا مانند کتایون را چقد ر د ر شاهنامه د اریم چون بود ند کسانی که فرد وسی را شاید از روی غرض ورزی انسانی زن ستیز معرفی کرد ه اند ؟

این حرف د رستی نیست . من د استان د یگری را برای شما مثال می زنم، د ر جایی د ر شاهنامه سین د خت را می بینید ، سین د خت از یک جنگ بزرگ با خرد ش جلوگیری می کند ، وقتی که با شوهر خود صحبت می کند به د لیل اینکه زال آمد ه بود خواستگاری د ختر سین د خت و اینها مخالف بود ند

به هر حال چون اینها از د و قبیله مختلف بود ند به هیچ عنوان حاضر نبود ند که این ازد واج صورت بگیرد و زال و رود ابه نیز همد یگر را د وست د اشتند .

می بینند که امکان د ارد آتش جنگ شعله ور بشود سین د خت می گوید که من خود م می خواهم با سام صحبت کنم و این زن می نشیند پای میز مذاکره مثل یک د یپلمات و از این جنگ جلوگیری می کند و به هر حال این مشکل را به نحوی حل و فصل می کند .

ببینید زنان د ر شاهنامه هم به عنوان یک زن د ر بزم و هم به عنوان یک د لیر و پهلوان د ر رزم شرکت می کنند . شما وقتی د ر مورد گرد آفرید می خوانید د ر شاهنامه واقعا لذت می برید . آنجایی که جنگ بین گرد آفرید و سهراب است و کلاهخود از سر گرد آفرید می افتد و موهای او آشکار می شود سهراب می گوید اگر زنان ایران این گونه هستند پس ببینید این سرزمین مرد ان شان چگونه خواهند بود ، این نشان می د هد که زن د ر ایران همپای مرد تربیت می شد ه و همپای مرد می توانسته رزم کند و د ر د لربایی و د لنشینی هم می توانسته صاحب بزم هم باشد ، د ر آنجا که می گوید رود ابه گیسوان خود را که آنقد ر بلند بود ه بیند ازد پایین و زال آن گیسوان را بگیرد و بالا برود ببینید چقد ر زیباست؛ شما این منظره را مجسم کنید خود ش یک تابلوی زیبایی است و آنجا نشان می د هد که آن زن چقد ر می تواند د ر ابراز عشق و محبت به مرد آن سیاست و د لربایی زنانه را د اشته باشد ، وقتی که آد م شاهنامه را می خواند به خصوص آنجایی که د ر مورد زن صحبت می کند واقعا لذت می برد ، یا د ر مورد فرانک و بسیاری از زنان د یگر شاهنامه که اگر قرار به گفتن باشد بسیار بحث طولانی می شود ولی آنچه مسلم است اگر که ما د ر شاهنامه می بینیم که می گوید :

زنان را ستایی سگان را ستای

مقد اری خشمگین می شویم یا وقتی که می گوید :

زن و اژد ها هر د و د ر خاک به

جهان پاک از این هر د و ناپاک به

فکر می کنیم که چطور ممکن است که فرد وسی این سخن را گفته باشد . نخست این که د ر شاهنامه این سخن از زبان رستم بیرون می آید و آن زمانی است که رستم آنقد ر خشمگین می شود وقتی وضعیت سیاوش را می بیند و خبر می د هند که سیاوش از بین رفت و کشته شد که از ناراحتی این صحبت ها د ر واقع از زبان رستم جاری می شود و گفته می شود ولی از آنجایی که ما اعتقاد د اریم که مرد های ایرانی به خصوص مرد هایی د ر رد یف فرد وسی انسان های فرهیخته و بزرگی بود ند با توجه به فرهنگ ایران که همیشه برای زن یک احترام خاصی قائل می شود نمی توانیم بپذیریم که فرد وسی این حرف را زد ه باشد .

اما با این اوصاف بسیاری معتقد ند که این اشعار د ر شاهنامه آمد ه و منسوب به فرد وسی است.

ببینید بسیاری از فرد وسی شناسان معتقد ند که این سخن فرد وسی نیست و اینها جزو شعرهایی است که به شاهنامه اضافه شد ه است، ولی یک چیزی را خیلی خوب می توان فهمید و آن این است که کسی که شاهنامه را می خواند متوجه می شود این سرزمین چه احترام خاصی برای زنان قائل بود ه است.

البته د ر مورد سیاوش و سود ابه من نمی توانم به سود ابه زیاد ایراد بگیرم حالا چرا برای آنکه سود ابه یک د ختر بسیار بسیار جوانی بود ه که د ر اثر جنگی که بین پد ر او و کیکاووس د ر می گیرد آنها شکست می خورند و د ر واقع این د ختر به عنوان یک غنیمت جنگی نصیب کیکاووس می شود و د ر آن زمان کیکاووس ۶۰ ساله بود ه و سود ابه یک د ختر جوان، مسلم است که او عاشق سیاوش می شود منتها این عشق د ر فرهنگ ما ممنوع بود ه چرا که سود ابه ماد ر سیاوش محسوب می شد ه د ر حالی که از نظر غریزه طبیعی می بینیم که سود ابه تقصیری ند اشته، سود ابه یک د ختر جوانی بود ه و د لش می خواسته که همنشین یک مرد جوانی باشد نه یک مرد ی که همسن پد رش بود ه منتها به خاطر آن که تابوهایی که د ر فرهنگ ما وجود د اشته نشکند و از بین نرود د ر نتیجه این عشق ممنوع قلمد اد شد ه و به خاطر همین هم سیاوش برای اینکه نشان بد هد که به پد رش خیانت نکرد ه و مرد پاکی است از آتش می گذرد .

این آتش به چه صورتی است؟ ما د ر فرهنگ ایران زمین د و جور ور د اریم. ور یعنی مجازات جرم،ور گرم، ور سرد و اساسا چرا این گونه بود ه؟

ور گرم گذشتن از آتش بود و ور سرد خورد ن سوگند بود ه یعنی آب آلود ه و اگر کسی این آب آلود ه را می خورد و مریض می شد و می مرد می گفتند که گناهکار بود ه و اگر که می خورد و تاثیر نمی کرد و نمی مرد یعنی بی گناه بود ه. حالا کسی که از آتش می گذشت اگر که بی گناه بود ه آتش او را نمی سوزاند کما اینکه سیاوش می گذرد و پد رش متوجه می شود که او هیچ اشتباهی نکرد ه است.

پس شما معتقد هستید که د ر فرهنگ ایرانی که شاهنامه شناسنامه آن است نگاه د رستی به زن شد ه؟

بله د رست است و به هرحال من فکر می کنم که اگر همه زنانی که د ر شاهنامه به نحوی جایگاهی د ارند و د ر مورد آنها گفته شد ه بخواهیم د ر مورد آنها تک تک صحبت کنیم خیلی بحث طولانی می شود و به همین جا بسند ه می کنم.

امیرپریزاد

نویسنده، مستندساز و فعال اجتماعی

- - , .