چالش های ازدواج در ایران

در جوامع سنتی در دوران گذشته، نقش اصلی در انتخاب همسر را والدین به عهده داشته اند و آنان بر اساس منافع خانواده دست بـه انتخاب همسر بـرای فرزندشان می زدند، در چنین شرایطی منافع خاص گروه بر منافع و خواست طرفین ازدواج ارجحیـت داشـت. در دوران جدید و در اغلب جوامع کنونی، نقش اصلی در انتخاب همسر بـه خـود طرفین ازدواج محول شده است(مهدوی،۱۳۸۰).

تا پیش از دوران معاصر، ساماندهی ازدواج جوانان به عنوان یکی از مهم ترین کارکردهای خـانواده از طریق دخالت مستقیم اعضای خانواده، پرس و جوی اقوام و خویـشاوندان، تحقق پیدا می کرد، اما امروزه به دلیل شرایط فرهنگی – اجتماعی، این قرارداد اجتماعی-اقتصادی، دستخوش تحولات اساسی شده است. به گونه ای که ما شاهد روش های گوناگون ازدواج در سطح جامعه هستیم. ازدواج سنتی، ازدواج مدرن، ازدواجی که مخلوطی از سنت و مدرنیتـه اسـت و سـرانجام ازدواج های اینترنتی(منصور نژاد، ۱۳۸۵).

خانواده سالم

بیشتر افراد تصور می کنند داشـتن کـانون خانوادگی سـالم از نقطـه ازدواج شـروع مـی شـود، امـا نطفه خانواده سالم از دوران کودکی هر فرد شکل می گیرد. چرا که در اصـل ایـن پدر و مادرها هستند که افراد را برای زندگی سالم آماده می کنند و مسلما برای رسیدن به یک خانواده سالم باید سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد را تأمین کنند.

ازدواج شراکت مساوی ۲ نفر برای تـشکیل زنـدگی بـا رعایت عدالت و احترام متقابل است، نه این که مرد در خانواده به عنوان فرد برتر و زن عبد و فرمانبر باشد.

هنجارهای ازدواج

ازدواج همچون هر پدیده اجتماعی دیگری دارای هنجارهایی است که این هنجارها نسبت به هر جامعه ای و نیز هر مقطع زمانی متفاوت است. در کشور مـا نیـز در دوران کنـونی، مسائل ازدواج دارای ویژگی های خاص خود است. از یک طرف، ایران همچون سایر کشورهای جهـان سـوم در مرحله گذار از سنت به مدرنیته است که تغییرات اجتماعی وسیعی را در همه پدیده های اجتمـاعی از جمله در ازدواج و همسرگزینی ایجاد کرده است؛ تغییراتی که موجب شده است تـا مـردان و زنـان نگـرش نـوینی از پیوند زناشویی و ازدواج داشته باشند و آن را نه فقط به عنوان یک رابطـه جنـسی و تولیـد فرزنـد بلکـه بـرای به وجود آوردن یک زندگی کمال گرا ، توأم با عشق و همدلی بدانند.

دنیای جدید باعث بالارفتن سطح آگاهی های اجتماعی، سواد عمومی و تحصیلات شده و به موازات آن سطح توقعات و انتظارات مـردان و زنـان به مراتب بیشتر از گذشته شده است. از طرف دیگر، در عـصر مدرنیتـه، تمـایزات و تفـاوت هـای فرهنگـی و اجتماعی گروه های اجتماعی و نیز آحاد جامعه بیشتر شده و همانندی های گذشته کمرنگ شـده اسـت. عـلاوه بر اینها، در کشور ما وقوع انقلاب در سال ۱۳۵۷موجب شد تا تغییرات دیگری در جامعه به وجود آید، بخش بزرگی از این تغییرات ناشی از روند اسلامی کردن جامعه در فردای انقلاب بود(باهر،۱۳۸۷). 

جوانان تأثیر بیشتری از قالب های دنیای مدرن می پذیرند و در انتخاب همسر، معیارها و ملاک های دنیای متمدن را بیش از الگوهای ارزشی والدینشان در نظر می گیرند. امـروزه بـرای زنان معیارهایی از قبیل نقش اجتماعی، تحصیلات دانشگاهی، تساوی حقـوق بـا مـردان، اشـتغال در کارهای خارج از منزل، از مسائلی است که مورد توجه آنان در انتخاب شوهرانشان می باشد.

ازدواج در دوران قدیم

در دوران قدیم، همسرگزینی به شدت تحت فشار اجتماعی بود. انتخاب همسر نه بر اساس میل و علاقـه دو طرف به ازدواج، بلکه به دلیل جبر اجتماعی صورت می گرفت. در جامعه ای که فردیت مطرح نبود، علائـق فردی نیز ارزشی نداشتند. تنها راه ارتقاء پایگاه اجتماعی، ازدواج بود، هر چند که زن متأهل معمولا تحت سـلطه مادر شوهر بود و شوهر نیز بر روی او اعمال قدرت می کرد، اما بتدریج با انتقال اقتدار شوهر به زن در حیطه های خاص، زن تبدیل به فرد فرمان دهنده و پس از فوت مادر شوهر، به بالاترین مقام خانه می رسید. به ایـن ترتیـب، برای دختران، ازدواج تنها امکان کسب یک نقش اجتماعی قابل قبول جامعه بود.

مردها نیـز مجبور بـه ازدواج بودند، زیرا اداره خانه که در عین حال محل تولید نیز بود، بدون وجود زن که قسمتی از کارها را بر عهده گیرد امکان نداشت. با ازدواج، مرد مجرد تبدیل به مرد متأهل می شد که اهمیت اجتماعی بالاتری از مـرد عزب داشت. در عین حال، پس از ازدواج دارای فرزندانی می شد که هم به او کمک می کردند و هم به عنوان ورثه، از مایملک خانوادگی محافظت می کردند. ازدواج های مجدد به فراوانی دیده می شد، به طوری که افراد هر از گاهی، با همسر جدیدی زندگی خود را آغاز می کردند. یکی از علت های آن، میزان بالای مـرگ و میـر زنـان و مـردان بود.

چالش های همسر گزینی در ایران معاصر

همانگونه که امیل دورکیم خاطر نشان می کند، در دنیای امروز با افزایش جمعیت و گسترش تقسیم کار اجتماعی و مشاغل متنوع، موجب ارتباطات اجتمـاعی زیـاد، تکثر اخلاقی و ارزش ها و هنجارهای گوناگون در جامعه شده است. هر چند تنوع ارزش ها وهنجارها در جوامع مختلـف، از دیرباز وجود داشته، اما آنچه که ویژگی جامعه جدید است، وجود این تنوع در یـک جامعـه واحـد است.

به گفته دورکیم، جامعه قدیم که مبتنی بر همانندی بوده، جـای خـود را بـه جامعـه جدیـد کـه دارای خصیصه تمایز پذیری اجتماعی است، می دهد. در جامعه جدید در مقایسه با جامعه قـدیم، افراد بـا یکـدیگر متفاوت هستند و هر قشر و گروه دارای ارزش ها، هنجارها، الگوهای رفتار و رسوم اجتمـاعی خـاص خـود است.

در آستانه قرن ۲۱، تنوع هنجارهـای اجتمـاعی عـلاوه بر اینکه جوامع غربی را از تمایز پذیری اجتماعی بیشتری برخوردار نمود، در کشورهای جهان سوم نیز، با توجه به ورود تحولات ناشی از مدرنیته، آنها را نیز تحت تأثیر قرار داده و یک دسـتی و هماننـدی اجتماعی گذشته شان را تبدیل به تمایز اجتماعی نمود. در نتیجه این تغییرات، گروه ها و اقـشار اجتمـاعی و بالاتر از آن افراد یک خانواده، دیگـر مثل جامعه گذشـته دارای افکار، عقاید و الگوهای رفتاری مشابهی نیستند، بلکه هر گروه و فردی از الگوهای رفتار متفاوتی پیروی می نماید. ایـن امـر خود را در ازدواج و همسرگزینی به وضوح نشان می دهد.

دختران و پسران در دوران کنونی، برای یافتن شریک زندگی خود، علاوه بر مشکلات عدیده دیگـر (مانند مشکلات اقتصادی)، از نظر یافتن یک همسر همسان با خود نیز دچار مشکل هستند. آنها دیگر مثل دوران گذشته نمی توانند همسر خود را ندیده و نشناخته انتخاب نمایند و امیدوار به همسانی فکری، ارزشـی و هنجاری در زندگی مشترک آینده شان باشند. لذا توجه جوانان به همسانی فکری، اخلاقی و هنجاری در امر همسر گزینی بصورت یکی از مشکلات آنها در آمده و در بسیاری موارد بعنوان مانعی در امر ازدواج آنان قرار گرفته است.

هر قدر زوجین از نظر اجتماعی (نظیر تحصیل و اشتغال) و فرهنگی و طبقه اقتصادی تـراز یکدیگر باشـند، بـه همان نسبت میزان طلاق رو به کاهش می گذارد. همچنین، هر قـدر زوجـین از نظـر خُلـق و خـو و مـنش مکمل یکدیگر باشند، باز به همان نسبت میزان طلاق کاهش می یابد(ساروخانی،۱۳۷۲).

منابع :

1. ساروخانی، باقر (۱۳۸۶). طلاق و پژوهش در شناخت و عوامل آن. تهران: نشر دانشگاه تهران.
2. باهر، حسین (۱۳۸۵). جامعه شناسی ارتباط و خانواده. تهران: انتشارات اتحاد.
3. مهدوی، مهدی (۱۳۸۵). آموزش قبل از ازدواج. تهران: انتشارات سروش.

تعداد بازدید : ۲۴