دومین رئیس جمهور ایران | شهید محمد علی رجایی

شهید محمد علی رجایی پس از برکناری بنی صدر, به عنوان دومین رئیس جمهور ایران برگزیده شد محمد جواد باهنر در این دوره نخست وزیر او بود در این مقاله به دوران ریاست جمهوری شهید رجایی پرداخته شده است

رجایی، نامزد ریاست جمهوری پس از مدت ها کشمکش بین ابوالحسن بنی صدر ـ رییس جمهور ـ و همفکرانش درجناح موسوم به لیبرال ها از یک طرف و نیروهای موسوم به خط امام (رحمت الله علیه) از طرف دیگر وبا اوج گیری اختلافات و کارشکنی ها در شرایط بحرانی که مسایلی از قبیل جنگ تحمیلی ، محاصره اقتصادی ، مسایل ناشی از انقلاب و غیره که کشور با آن درگیر بود،ابتدا امام خمینی (ره ) در تاریخ 20/3/1360 بنی صدر را از فرماندهی کل نیروهای مسلح برکنار و ستاد مشترک نیروهای مسلح تا زمان تعیین تکلیف جانشین فرماندهی نیروهای مسلح ، وظیفه ی او را به عهده گرفتند. سپس فراکسیون نیروهای خط امام (ره )در اواخر خرداد ماه طرح عدم کفایت سیاسی رییس جمهور را مطرح کردند که درجلسه ی مورخه 31/3/1360 مجلس شورای اسلامی در مورد این طرح رأی گیری به عمل آمد و با 177رأی موافق ، یک رأی مخالف و 12رأی ممتنع ، طرح عدم کفایت سیاسی بنی صدر تصویب شد. به دنبال این تصمیم مجلس ، امام خمینی (ره ) به عنوان رهبر انقلاب ، حکم عزل بنی صدر را از مقام ریاست جمهوری در تاریخ 1/4/1360 به شرح زیر صادر کردند: «بسم اللّه الرحمن الرحیم پس از رأی اکثریت قاطع نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی مبنی براین که آقای ابوالحسن بنی صدر برای ریاست جمهوری اسلامی ایران کفایت سیاسی ندارد، ایشان را از ریاست جمهوری اسلامی ایران عزل نمودم .

اول تیر ماه 60 / روح اللّه الموسوی الخمینی .» پس از عزل بنی صدر، براساس اصول 130 و 131 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، شورای موقّت ریاست جمهوری تشکیل شد. این شورا وظایف ومسؤولیت های ریاست جمهوری را موقتاً تا انتخاب رییس جمهور جدید برعهده داشت .اولین جلسه ی شورا، شامگاه سه شنبه دوم تیرماه با شرکت محمدعلی رجایی (نخست وزیر)، آیت اللّه بهشتی (رییس دیوان عالی کشور) و هاشمی رفسنجانی (رییس مجلس شورای اسلامی ) تشکیل شد. در این جلسه درخصوص اداره ی کشور و وظایف شورا براساس قانون اساسی بحث و تصمیم گیری شد. طبق تصمیم شورا مسؤولیت تعیین سرپرستی و مراجعات دفتر ریاست جمهوری به عهده ی رجایی گذاشته شد.همچنین مقرر شد که مصوبات مجلس به امضای رجایی رسیده و ابلاغ شود. دوم مردادماه نیز به عنوان روز انتخابات دومین دوره ریاست جمهوری تعیین شد. امام خمینی ( رحمت الله علیه ) به مناسبت واقعه ی 7 تیر، در دیدار با خانواده های شهدای این واقعه در مورد انتخابات ریاست جمهوری نیز رهنمودهایی را ارائه دادند و تأکید کردند که « ما یک سیلی خوردیم .

از اشتباه ، ما همه این نابسامانی ها را که الان داریم برای این که اشتباه کردیم ، نباید اشتباه تکرار بشود؛ دنبال این باشید که یک نفر صددرصد مکتبی ، اسلامی ،در خط اسلام ، برای ریاست جمهوری انتخاب کنید.» پس از این سخنرانی و ابرازعلاقه مندی و اعلام حمایت اقشار مختلف مردم و گروه های خط امام (ره )، رجایی نیز به عنوان یکی از نامزدهای مقام ریاست جمهوری ثبت نام کرد. مجموعاً هفتاد و یک نفربرای انتخابات ثبت نام کردند که شورای نگهبان از بین آن ها صلاحیت چهار نفر یعنی عباس شیبانی ، علی اکبر پرورش ، حبیب اللّه عسکراولادی و محمدعلی رجایی را تأیید ودر تاریخ یکشنبه 21/4/1360 رسماً اعلام کرد. به دنبال ابلاغ تأییدیه شورای نگهبان طی اطلاعیه ای توسط وزارت کشور،فعالیت های تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری نیز رسماً شروع شد. رجایی به خودی خود اعتقادی به نحوه ی انتخابات مرسوم در جامعه نداشت و دست به چنین کاری نیزنزد. او می گفت : «من معتقدم که این گونه تبلیغاتی که برای کاندیداها می شود، تبلیغات ناشی از نظام سرمایه داری است » و او آرزو داشت که روزی فرا برسد که تبلیغات انتخاباتی نیز مردمی بشود. با شروع زمان مجاز تبلیغات انتخاباتی ، احزاب ، جمعیت ها، گروه ها و کلاً نیروهای خط امام (ره )، یکپارچه و با تمام امکانات به حمایت از رجایی پرداختند. به زودی دامنه این تبلیغات و حمایت ها به حدی گسترش یافت که پیشاپیش حدس زده می شد که درمرحله اول انتخابات با اکثریت بالایی برگزیده شود.

از جمله حامیان رجایی می توان به :حزب جمهوری اسلامی ، جامعه ی مدرسین حوزه علمیه قم ، جامعه ی روحانیت مبارز،سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ، جامعه ی اسلامی دانشگاهیان ، خانه ی کارگر،سازمان فجر اسلام ، دفتر تحکیم وحدت ، اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزان ،نهضت زنان مسلمان و ده ها نهاد انقلابی ، انجمن و گروه دیگر اشاره کرد. نقطه ی اتفاِو وحدت حمایت ها در اعتقاد عمیق رجایی به مبانی اسلامی ، مکتب و انقلاب بود وهمچنین این امیدواری وجود داشت که با انتخاب رجایی یک دولت و در نتیجه یک جامعه ی انقلابی متحد و یک دست به وجود آید. شرایط سیاسی و اقتصادی جامعه و به ویژه جنگ و وجود دشمنان مسلح داخلی ، چنین وضعیتی را طلب می نمود. عامه ی مردم نیز از دیدن آن همه اختلافات و کشمکش ها در یک جامعه انقلابی در شرایط بحرانی وحساس خسته شده بودند و از بیم این که این اختلافات به دستاوردهای انقلاب آسیبی برساند، بیش از پیش مصمم شدند که به وحدت و یکپارچکی بیندیشند.

تنها برنامه ای که رجایی در مدت مجاز تبلیغات نامزدهای انتخاباتی شرکت کرد، یک برنامه تلویزیونی بود که می بایست نامزدهای مورد تأیید شورای نگهبان از آن طریق ،برنامه ها و دیدگاه های خود را به مردم اعلام کنند. قسمت هایی از سخنان رجایی در این برنامه که بیانگر باورها، دیدگاه ها و اعتقادات او می باشد در زیر نقل می شود: «بسم اللّه الرحمن الرحیم به یاری خدا به عنوان مقلد امام (ره )، فرزند ملت ، هماهنگ کننده سه قوه برای پذیرفتن مسؤولیت جدید آمادگی خود را اعلام می کنم . در این مسؤولیت جدیدکه به علت طبیعت و فطرت آن بسیاری از گفته های گذشته که از ابتدای نخست وزیری با شما هم میهنان عزیز داشتم تحقق پیدا می کند. باز هم روی عنصر مقلد امام (ره ) تکیه می کنم به عنوان اولین شرط و اولین کلام ... مقلد امام (ره ) به عنوان پر کردن جای خالی مهمی که در اولین رییس جمهور به اعتقاد من وجود داشت ... و در همین رابطه است که دومین ویژگی را اعلام کردم که فرزند ملت هستم . من چه آن موقعی که با نهضت آزادی ایران همکاری می کردم و چه اینک که در خط امام (ره )، مستقل از هر جمعیت و گروهی که رهبری امام (ره ) را به عنوان مرجع تقلید قبول ندارد فعالیت ندارد فعالیت می کنم ، دقیق بودم که این مردم در رابطه بامرجعیت حرکت می کنند، باور می کنند، سرمایه گذاری می کنند و آرمان های اصیل خودشان را دنبال می کنند، من که شکست مبارزات را قبل از تشکیل نهضت آزادی ایران در این رابطه می دیدم ، من که به خاطر مذهبی بودن نهضت آزادی ایران در آن گروه فعالیت کردم ، همیشه معتقد بودم که این مردم بزرگترین عنصرشان ، عنصر رهبری مذهبی است و در مرجعیت خلاصه می شود و تبلورپیدا می کند؛ چون این اعتقاد را داشتم و دارم خودم را فرزند ملت می دانم ... هماهنگ کننده سه قوه هستم .

این فرمان را قانون اساسی صادر کرده است و من به عنوان رییس جمهور فرمان قانون اساسی را به عنوان جدی ترین و اصلی ترین برنامه در دوران کارم به گوش خواهم پذیرفت ... آن چه که هر سه قوه را مطیع می کند، آن چه که برای هر سه قوه ملاک و معیار هست غیر از ولایت فقیه هست ؟که خود از قانون اساسی است ، پس به یاری خدا و پشتیبانی شما هم میهنان عزیزاز اصل و عنصر عالی ولایت فقیه استفاده خواهیم کرد و در هر مورد هرگونه اختلاف و ناهماهنگی بین سه قوه را به هماهنگی و یکسانی تبدیل خواهیم کرد... تنها امیدم و تنها وعده ام این است که قانون اساسی را به عنوان جدی ترین ومهم ترین برنامه کارم در مقابل داشته باشم ... به عنوان رییس جمهور امیدم این است که نظام اسلامی در این جامعه پیاده شود.امیدی که شاید از سنین 7 سالگی که به مدرسه رفتم با مسجد آشنا شدم . همیشه آرزو می کردم که آن چه که این گویندگان مسلمان می گویند و تصور می کنند ازیک جامعه ی اسلامی ، هر چه زودتر در ایران و جهان پیاده بشود. نظام اسلامی که قادر هست در تمام ابعاد بشریت را اداره کند آن نظام را از لابلای اصول قانون اساسی بیرون بیاوریم و به کمک همدیگر پیاده کنیم ... قانون اساسی و اجرای اصل 44 آن ، جامعه را از این نابرابری ، از این ناهمگونی ،از این اختلاف کشنده بیرون خواهد آورد... این ناهماهنگی و نابرابری را که دررابطه با تجارت های غلط بوجود آمده ان شاءاللّه از بین ببریم ... رییس جمهور یک وظیفه ی مهم داشت که به نظر من عمل نشد... و آن عبارت است از حذف شاه . رییس جمهوری یعنی عنصری که می کوشد مردم را که درطول 2500 سال با کلمه شاه و فرهنگ شاه و برخورد شاهی عادت کرده ، این عادت را به تدریج از]آن ها[ بگیرد و به جای آن بندگی خدا را قرار دهد...». 28 روز ریاست جمهوری رجایی دومین انتخابات ریاست جمهوری در دوم مرداد 1360 برگزار گردید. روز پنجم مرداد ماه با شمارش آراء داخل کشور، محرز و مسلم شد که رجایی اکثریت مطلق رأی مردم را به خود اختصاص داده است .

شورای نگهبان در تاریخ 10/5/1360 صحت انتخابات را تأیید و اعلام کرد که رجایی با اکثریت مطلق آراء اخذ شده ، یعنی 13001761 رأی از 14763362 رأی به عنوان رییس جمهور انتخاب شده و این انتخاب مورد تأیید آن شورا می باشد. در همین روز وزارت کشور تأییدیه شورای نگهبان را به اطلاع امام خمینی (ره ) رساند. روز یازدهم مرداد همزمان با عید فطر در حسینیه جماران ، امام خمینی (ره ) حکم ریاست جمهوری رجایی را تنفیذ کرد. پس از تنفیذ حکم ، رجایی نیز طی یک سخنرانی به دیدگاه های خود اشاره و تأکید کرد که در پاسخ به رأی قاطع و اعتماد بالای مردم به وی که در واقع رأی به اسلام است ، در جهت جامه ی عمل پوشاندن به خواست های اسلامی و انقلابی مردم و ایجاد یک جامعه ی اسلامی ، تمام تلاش خود را به کار خواهدگرفت و نخست وزیر را نیز از بین مطمئن ترین و با سابقه ترین عناصر انقلابی انتخاب خواهد کرد. وی در دوازدهم مرداد 1360 در جلسه ی علنی مجلس شورای اسلامی ، مراسم تحلیف را به جا آورد و بدین ترتیب با انجام تمام مراحل مقرر در قانون ، رسماًرییس جمهور شد و از این روز به بعد در مقام ریاست جمهوری انجام وظیفه کرد. اولین اقدام او در مقام ریاست جمهوری ، معرفی محمدجواد باهنر به عنوان نخست وزیر و پیشنهاد وی به مجلس شورای اسلامی بود که در دوازدهم مرداد ماه صورت گرفت . باهنر در دوره ی نخست وزیری رجایی ، وزیر آموزش و پرورش کابینه اش بود. باهنر نیز در چهاردهم مرداد از مجلس رأی اعتماد گرفت . وزیران کابینه اش نیز درجلسه علنی مورخه 26/5/1360 از مجلس رأی اعتماد گرفتند و بدین ترتیب یک دولت تمام عیار انقلابی و مکتبی قوه مجریه را در اختیار گرفت.

منبع: زندگی نامه سیاسی شهید رجایی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، بهمن 1382